Fala Musica: In omnem terram

Overal in Nederland en België vind je gotische kerken. Die vind je trouwens in een groot deel van Europa. Je zou het bijna vergeten, maar deze stijl is ooit ontstaan in en rond Parijs. Als een dovenetel stak de plant van de Notre-Dame haar wortelstokken naar alle hoeken van de katholieke wereld uit, en overal staken soortgelijke bouwmeesterwerken de kop op. (De metafoor komt van Bertus Aafjes.)

In de muziek is het niet gebruikelijk om van ‘gotiek’ te spreken, maar er is wel degelijk een heel belangrijke muzikale verandering die met de architectonische vernieuwing gepaard gaat. Rond 1200 wordt in Parijs, bij de nog in aanbouw zijnde Norte Dame, meerstemmige muziek voor het eerst de norm.

In de veertiende eeuw (als het gebouw al lang en breed staat) ondergaat de meerstemmigheid een flinke verandering door, bekend onder de naam ‘Ars Nova’. Het is misschien wel de eerste avant-garde uit de muziekgeschiedenis. Dé muziekvorm van de Ars Nova is het motet. Hierbij wordt een oude, gregoriaanse melodie in lange notenwaarden gezongen (of gespeeld), terwijl daarbovenop twee veel vluggere bovenstemmen klinken – elk met hun eigen teksten. Die teksten kunnen over hetzelfde onderwerp gaan (bijvoorbeeld over Maria), maar ook over wereldlijke zaken. In kerkmuziek door religieuze zangers! Het roept vragen op of die middeleeuwse clerus echt wel zo recht in de leer was.

In dit concert horen we muziek van Philippe de Vitry en Guillaume de Machaut, de twee grootmeesters van de Ars Nova. Maar we horen ook Ars Nova uit de Nederlanden. Deze muziek stamt van rond 1400, een tijd dat in Parijs deze nieuwe kunst alweer een oude kunst was en vanuit Engeland een nieuwe mode opkwam. De Nederlanden liepen dus achter op het trendzettende Parijs. Dat zou niet altijd zo blijven. Binnen enkele decennia maakten Vlaamse componisten tot in Italië de dienst uit, en dat zouden ze ettelijke generaties blijven doen. Wat dat betreft is dit concert ook: een stilte voor de storm.