Wie was Richard Wagner?

Van Richard Wagner (1813 – 1883) hebben slechts 10 opera’s en enkele andere werken repertoire gehouden, maar hij wordt toch beschouwd als een van de grootste (opera-)componisten. Hij had een diepgaande invloed op de stijl en ideeën van zijn tijdgenoten en latere componisten door vernieuwingen in de opbouw van de opera en op het gebied van harmonie en orkestratie.  Hij heeft ook veel geschreven: alle libretto’s van zijn opera’s en vele verhandelingen, o.a. over muziek. Het essay Oper und Drama bevat zijn ideeën over het Gesamtkunstwerk, opera waarin muziek, tekst en enscenering even belangrijk zijn. Wagner is echter ook auteur van enkele antisemitische geschriften.

Leven in vogelvlucht
Aanvankelijk verdiende Wagner de kost als dirigent. In 1836 trouwde hij met de actrice Minna Planer. Zijn eerste opera’s waren niet succesvol, maar vanaf 1842 begon hij naam te maken, o.a. met Der fliegende Holländer en Tannhäuser, en ook als dirigent. Hij was eveneens politiek actief en moest na de opstand van 1849 uit Dresden vluchten naar het buitenland. In Zürich kreeg hij een relatie met Mathilde Wesendonck, de vrouw van een van zijn mecenassen. Dit inspireerde hem om te beginnen aan de compositie van Tristan und Isolde. Op gedichten van haar hand schreef Wagner de Wesendonck-Lieder. Weer terug in Duitsland huwde hij de dochter van zijn vriend Franz Liszt, Cosima. Zij hadden 3 kinderen. 

Vernieuwingen en controverse
Wagner maakte veel gebruik van het Leitmotiv, een kort, steeds terugkerend thema dat een persoon, ding of idee aangeeft. Wagners meesterlijke toepassing hiervan geeft het orkest een extra, symfonische dimensie, m.n. in de 4 opera’s van zijn cyclus Der Ring des Nibelungen (Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung). Harmonische vernieuwingen, zoals de chromatiek van Tristan, effenden de weg voor de atonaliteit bij latere componisten.

Om zijn werken optimaal te laten klinken was zijn droom een eigen theater te bouwen. Met financiële hulp van o.a. koning Ludwig II van Beieren is dat uiteindelijk in Bayreuth tot stand gekomen. Wagner wilde dat zijn laatste opera, Parsifal, alleen daar opgevoerd zou worden.

Behalve invloedrijk is hij ook nog steeds controversieel, door zijn antisemitisme, de enorme lengte van zijn opera’s en de inhoud ervan: oude Germaanse mythen met goden en helden, en Duits patriottisme.