Viva Adriano en viva William! In de Scuola Grande di San Rocco, Venetië concerteert het nieuwe Belgische ensemble Dionysos Now! van Tore Tom Denys met vergeten werk van Adriaen Willaert. En in de Barbarakerk in Culemborg betoont het Collegium Musicum Amsterdam onder leiding van Anthony Zielhorst alle eer aan de grootste componist van z’n tijd: William Byrd.
Vive Adriano!
De uit de middeleeuwen stammende hymne Mittit ad Virginem van Adriaen Willaert werd in de adventstijd gezongen tijdens missen ‘ter ere van de Maagd Maria’, en speciaal voor het feest van de Annunciatie (Maria verkondiging), op 25 maart.
Adriaen Willaert
Hoewel de annunciatie in de schilderkunst één van de meest afgebeelde scènes is uit het leven van Maria, zijn er niet zoveel componisten die dit gegeven hebben gebruikt.
Adriaen Willaert verwerkt de hymne in zijn zes-stemmig motet ‘Mittit ad virginem’, een compositie die haar plaats zal krijgen in het geestelijke deel van zijn Opus Magnum (een bundel van 27 motetten en 25 madrigalen), de Musica Nova.
Als zijn vroegere broodheer van Ferrara – Alfonso II d’Este – na de dood van zijn vader Ercole II op 3 oktober 1559 het bewind overneemt, componeert Willaert een mis ter ere van hem met dezelfde titel. Tore Tom Denys ontdekte de totaal o nbekende – en vergeten – mis van Willaert in een catalogus en ging op zoek naar het manuscript. Hij vond ze in de bibliotheek van Modena in Italië: een prachtig zes-stemmig mis-ordinarium (Kyrie, Gloria, etc.), in een groot, goed geconserveerd (en daardoor heel goed leesbaar) verlucht koorboek dat rond 1560-63 moet zijn vervaardigd. Willaert zette de ‘Ferrarese traditie’ verder die Josquin Des Prez had ingezet met zijn mis opgedragen aan Ercole I d’Este, toen hij daar deel uitmaakte van de hofkapel, en Lupus Hellinck, die datzelfde deed voor Ercole II d’Este, de vader van Alfonso.
Tore Tom Denys maakte foto’s van het oude document, geschreven in de originele mensurale notatie en zette ze, om ze te kunnen uitvoeren, om naar een ‘moderne’ partituur.
Dionysos Now!
In die zin is dit werk een ‘wedergeboorte’, nadat het meer dan 400 jaar in de muziekarchieven was verdwenen.
De gregoriaanse muziek die Denys voor zijn programma koos wordt in de kerk jaarlijks op 15 augustus – Maria-ter-Hemel-opneming – gezongen, en vormt een passende aanvulling op deze Maria-mis.
Byrd op z’n best
Met Anthony Zielhorst keert het Collegium Musicum Amsterdam terug naar zijn roots: de polyfonie van de 15de-16de eeuw. Zielhorst studeerde orgel en koordirectie aan het Brabants Conservatorium in Tilburg en muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht. Gregoriaans voerde Anthony Zielhorst uit met Gregoriaans Koor Utrecht. Polyfoon repertoire uit de 2e helft van de 16e eeuw is zijn aandachtsgebied bij Collegium Musicum Amsterdam (sinds september 1995).
Anthony Zielhorst
Byrd’s loopbaan als componist nam een positieve wending bij zijn aanstelling aan de Chapel Royal in 1572. De Chapel Royal bekommert zich om de spirituele behoeften van de Engelse monarchen, en staat ondermeer in voor de koormuziek tijdens de religieuze vieringen van het koningshuis. Heel merkwaardig is dat de katholieke Byrd op deze post, verbonden aan het anglicaanse koningshuis, werd benoemd. Koningin Elisabeth I had immers resoluut gekozen voor een breuk met de paus en het katholicisme. Wellicht vond ze de talenten van Byrd belangrijker dan zijn religieuze opvattingen.
Byrd componeerde en publiceerde tal van werken, gaande van psalmen en motetten naar Engelse liederen en muziek voor clavecimbel. Hij slaagde er in om binnen de strakke lijnen van de renaissance polyfonie zijn eigen stijl te definiëren en nieuwe genres te ontwikkelen.
William Byrd overleed als tachtiger op 4 juli 1623. Ondanks aanvaringen met zijn werkgevers en de boetes die hij daardoor moest betalen, stierf hij rijk en werd hij in de annalen van de Chapel Royal opgenomen als “Father of Musick”.
Speellijst:
Adriaen Willaert (1490-1562)
1. Missa Mittit ad Virginem’ & Motets
– Tota pulchra es
– Hymnus Mittit ad virginem
– Gaudeamus Omnes
– Kyrie: Missa
– Gloria: Missa
– Audi filia
– Quando di rose d’oro
– A quand’haveva
– Sassi, palae, e vu fiume
– Ave Maris Stella
– Ave Maria
– Assumpta es Maria
– O gloriosa domina
– Sanctus- Benedictus: Missa
– Beatam me dicent
– Agnus Dei: Missa
Uitvoerenden: Dionysos Now! onder leiding van Tore Tom Denys, met Filip Dámec – countertenor, Bernd Fröhlich – tenor, David Munderloh – tenor, Julian Podger – tenor, Tore Tom Denys – tenor, Tim Scott Whiteley – bas-bariton, Simon Whiteley – bas
Opname: 26 november 2024
Locatie: Scuala Grande di San Rocco, Venetië
Opnametechnicus: Steven Maes
William Byrd (ca. 1540-1623)
2. Tristitia et anxietas
3. Mass for Five Voices – Kyrie
4. Plorans plorabit
5. Ave Maria
6. Ave verum corpus
7. Mass for Five Voices – Sanctus en Benedictus
8. Ne irascaris, Domine
9. Miserere nostri
10. Mass for Five Voices – Agnus Dei
11. Tribue Domine
Uitvoerenden: Collegium Musicum Amsterdam o.l.v. Anthony Zielhorst
Opname: 12 oktopber 2024
Locatie: Barbarakerk, Culemborg
Geluidstechnicus: Theo van Soest
Op uitgelichte foto: Tore Tom Denys
