Sanssouci

In 1750 overleed Johann Sebastian Bach. De dood van deze bejaarde componist (65) tekende het einde van de barok. Nieuwe generaties componisten, waaronder zijn eigen zoons, waren aan een nieuwe stijl begonnen. Lichter, eenvoudiger, liedachtiger.

In zijn woonplaats Leipzig liet Bach een flink gat achter. Meer dan twintig jaar was hij cantor van de Thomaskirche geweest, en ook daarvoor al had hij flink naam gemaakt. Zijn opvolger had flinke schoenen te vullen.

Maar een opvolger zou er komen. De positie van Thomascantor bestond al sinds de middeleeuwen, en sinds de reformatie had deze positie een enorme vlucht genomen. Die traditie moest worden voortgezet. Vandaag horen we muziek van Bachs eerste vier opvolgers: Gottlob Harrer (1703-1755, cantoraat 1750-55), Johann Friedrich Doles (1715-1797, cantoraat 1756-1789), Johann Adam Hiller (1728-1804, cantoraat 1789-1801) en August Eberhard Müller (1767-1817, cantoraat 1801-1810).

We horen hoe in Leipzig traditie heerste, maar ook de nieuwe stijl niet vergeten werd. Traditie werd vooral geëist in de traditionele motetten, die nog naar zestiende-eeuwse regels geschreven moesten worden! Het programma opent met twee van zulke werken.

Daarna horen we een cantate van Doles. Aha, invloed van Bach! Toch? Ja en nee. De muziek is heel erg klassiek, die had Bach nooit zo kunnen schrijven. Maar in de lange solo voor het orgel horen we toch de invloed van de grote voorganger. In die tijd was het gebruikelijk dat het orgel alleen akkoordbegeleiding speelde. De melodieën kwamen van de zangers en van het orkest. Maar Bach schikte zich niet in die dienende rol. Het zegt veel dat Doles dit ook niet doet.

Müller is een buitenbeentje in dit gezelschap. Hij werd pas jaren na Bachs dood geboren en was de eerste Thomascantor die Bach niet bewust had meegemaakt. Toch had hij een heel goede geloofsbrief: in Bückeburg had hij bij Bachs zoon Johann Christoph Friedrich gestudeerd. Zijn smaak lag duidelijk bij muziek van zijn eigen tijd. Zo verzorgde hij in 1801, het jaar dat hij Thomascantor werd, de eerste uitvoering van Haydns Jahreszeiten buiten Wenen!

Leipzig ging langzaam maar zeker met zijn tijd mee. Daarvan getuigt ook Hiller. We treffen hem hier – onder meer – aan als componist van een heel ouderwets motet, maar hij was ook de eerste kapelmeester van het Gewandhausorchester. Dit orkest was alles wat de Thomaskerk niet was: een orkest dat moderne, burgerlijke, instrumentale muziek speelde. Jaren later, in 1835, zou Felix Mendelssohn de positie van kapelmeester overnemen. Toen werd Leipzig pas echt een moderne muziekstad.

Afspeellijst

1. Gottlob Harrer – Mein Herz ist bereit
2. Johann Adam Hiller – Ruh, müder Leib
3. Johann Friedrich Doles – Lobet den Herrn in seinen Heiligtum
4. Johann Adam Hiller – Jauchzet dem Herrn, alle Welt
5. August Eberhard Müller – Fluitconcert nr. 5 in e