De zomer waaide zomaar binnen tijdens de NTR Zaterdagmatinee van 26 mei. Componist Thomas Adès dirigeerde het Britten Sinfonia in een buitengewoon verfrissend en aantrekkelijk programma in het Concertgebouw Amsterdam. Muziek voor klein orkest waarin de componisten een beleefde buiging maakten naar het muziekverleden. Montere, opgeruimde orkestmuziek, die paste bij het zwoele zomerweer.
Schitterend was de opening van Thomas Adès zelf. Een 48-jarige Britse componist die in de beste traditie van Benjamin Britten toegankelijke muziek met een persoonlijke twist weet te schrijven. Bruisende, beeldende noten waarbij Adès niet schroomt te verwijzen naar muziekhistorische voorbeelden. Fraai opent Adès met zijn ‘Three Studies from Couperin’ (2006). Drie barokwerken van de grote meester François Couperin worden door de Brit op stijlvolle wijze bewerkt. ‘Les Amusements’ mondt uit in een langzame wals voor orkest. Adès dirigeert vol zwier en tekent met beide handen lange melodische lijnen in de lucht. Het laatste deeltje ‘L’âme en peine’ is dan weer wat melancholischer, een droeve barokke dans onder een glazen stolp.
Dat Stravinsky na zijn revolutionaire creatieve Sacre-periode, ook heel luchtig en olijk uit de hoek kon komen, bewijst hij met zijn twee suites voor klein orkest. Puntige orkestbrokjes waarin de geniale Rus de lol van het muziek maken herontdekt, aan de hand van kolderieke marsjes, vlotte volkse wijsjes, losgeslagen circusdeuntjes en boertige polkas’s. Een vederlichte Stravinsky die zijn orkestrale brille met veel vernuft op de vierkante millimeter etaleert. Heel goed dat de NTR Zaterdagmatinee en Adès deze weinig gehoorde Stravinsky-stukken op het programma zetten.
Een stuk bekender is de ‘Eerste ‘Klassieke’ symfonie’ (1916-17) van Stravinsky’s naaste collega, Sergej Prokofjev. Wat een heerlijke symfonische muziek is dit toch. Een werk dat Prokofjev nog net kon presenteren voordat hij zijn vaderland ontvluchtte voor meer creatieve vrijheid. Zijn ‘Eerste symfonie’ is een vierdelig werk waarin Prokofjev al vooruitliep op latere neo-classicistische tendensen bij Stravinsky. Adès voelt zich als een vis in het water bij dit kwikzilverige repertoire. Verrukkelijk zijn de openingsdelen Allegro en Larghetto waarin Prokofjev de luisteraar tot een gracieuze dans verleidt. Muziek die verwijst naar de achttiende-eeuwse klassieke traditie van Haydn, maar merkwaardig genoeg nog heel modern in de oren klinkt.
Grootste trekpleister van de concertmiddag zijn de twee briljante concertsolisten die Adès in zijn slipstream heeft meegenomen. De befaamde Britse cellist Steven Isserlis soleert op weergaloze wijze in Thomas Adès’ mini-celloconcert ‘Lieux retrouvés’ (2016). In het fraai georkestreerde concerto schildert Adès vier muzikale landschappen, waarin Isserlis als eenzame gids fungeert. Is het openingsdeel ‘Les eaux’ nog van een intense, pastorale sprankeling, in het daaropvolgende ‘La montagne’ moet de cellist flink aan de bak. Het onherbergzame stuk jaagt Isserlis de hoogte en de diepte in waarbij slagwerkers en piano tezamen zorgen voor een fonkelend coloriet. Extatisch rustpunt is het indrukwekkende ‘Les champs’. Isserlis zet zich schrap voor een stil verinnerlijkt lied waarin hij zijn bekende lyrische speelstijl helemaal kwijt kan. Zelf beschouwt Isserlis ‘Lieux retrouvés’ als een van de moeilijkste stukken die hij op het repertoire heeft. Het is goed te begrijpen waarom. Binnen het tijdsbestek van twintig minuten stuurt Adès de solist langs alle hoeken en gaten van zijn klankidioom.
Nog gekker maakt het de Ierse componist Gerald Barry. Een excentrieke, compromisloze componist die excelleert in weerbarstige spektakelpartituren. Thomas Adès is bezield pleitbezorger van Barry’s muziek. Ook de NTR Zaterdagmatinee heeft in het verleden werk van de Ier geprogrammeerd waaronder zijn geëxalteerde opera ‘The Triumph of Beauty and Deceit’ met het Ives Ensemble (juni 2007). Ditmaal was de pianovirtuoos Nicolas Hodges (bekend van het Trio Accanto) uitgenodigd om zich samen met Adès en het Britten Sinfonia te storten op het heerlijk ontregelende ‘Pianoconcert’(2012) van Gerald Barry. Als geen ander speelt Barry met extremen: ongemakkelijke stiltes worden afgewisseld door bruuske forte’s, minimalistische passages vol rituele herhalingen door momenten van buitensporig klankgeweld. Een toondichter die zijn luisteraar graag op het verkeerde been zet. Hodges moet alle registers open trekken. Soms speelt hij een lullig nootje dat perfect getimed moet worden, dan vliegt hij over de toetsen heen en weer of produceert hij met beukende voorarmen reeksen clusters. In het orkest staan bovendien twee windmachines opgesteld om het aanzienlijk uitgebreide orkest van extra ruis te voorzien. De koperblazers stoten de lucht uit de longen voor enkele formidabele powerakkoorden. Een majestueuze blokkendoos vol orkestrale energiebrokken waar de luisteraar zelf wegwijs uit moet worden. Muziek die bijna niet na te vertellen is, en live in de orkestzaal ondergaan moet worden.
Was deze middag vooral een mannenaangelegenheid, volgend seizoen staat de NTR Zaterdagmatinee in het Amsterdamse Concertgebouw in het teken van de vrouwelijke componist. Met veel muziek van Sofia Goebaidoelina, Unsuk Chin, Lili Boulanger en Kaija Saariaho, en Nederlandse componistes Mayke Nas, Rozalie Hirs, Mathilde Wantenaar en Calliope Tsoupaki.
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
Luisteradvies!
Luister naar radioprogramma’s met werken van componist Gerald Barry:
De Vorige Eeuw, Concertzender Live en De Nacht: Nieuwe Muziek
Luister naar Radioprogramma’s met werken van componist Thomas Adès:
