Tachtig jaar lang zit het Gaudeamus Festival met de neus bovenop de actualiteit. Jonge, vaak nog onbekende componisten krijgen een kans, en dingen mee naar de Gaudeamus Award. Daarnaast biedt het festival een scala aan genre-versplinterende concerten, performances, elektronisch experiment en multidisciplinaire voorstellingen. Van 10 tot en met 14 september was er van alles te beleven in festivalpaleis TivoliVredenburg maar ook in de stad Utrecht zelf.
Strijkkwartet Quatuor Bozzini vaste gast
Een van de opvallendste gasten is het Canadese Quatuor Bozzini. Tijdens het Gaudeamus Festival 2025 viert het kwartet zijn 25ste jubileum. Quatuor Bozzini is uitgegroeid tot een vaste gast van het festival. Met hun uitgesproken gevoel voor klanknuancering en pure intonatie zijn de Bozzini’s een van de belangrijkste (en ijverigste) strijkkwartetten van dit moment. Het openingsprogramma op woensdag 10 september is meteen raak. Hoogtepunt is een nieuw kwartet van de Canadese Zosha di Castri. Een kwartet dat in nauwe samenwerking met Quatuor Bozzini is ontstaan. Gezamenlijk gingen componist en kwartet op zoek naar nieuwe klanken. In haar Delve dringt Di Castri als een mijnwerker diep door in de kwartetklank. Ze delft nieuwe geluiden uit vertrouwde technieken als pizzicato, flageoletten en glissandi. De musici begeleiden de klankenweelde met intense fluitkunsten. Gelukkig verliest ze de klankschoonheid en speelvreugde niet uit het oog. Een krachtig kwartet van een veelbelovende componiste.
Diametraal daartegenover stond het Tweede strijkkwartet van de jonge Ier Robin Haigh. Hij is samen met drie andere toondichters genomineerd voor de Gaudeamus Award, een jaarlijkse aanmoedigingsprijs voor jonge componisten. Naast Haigh zijn Yaz Lancaster (USA), Matthew Grouse (UK/DEN) en Golnaz Shariatzadeh (IRAN/USA) genomineerd. De laatste componiste kon helaas niet persoonlijk aanwezig zijn op het festival, vanwege politieke redenen (hoogstwaarschijnlijk door Trumps tirannieke inreisverboden). Robin Haigh is een stijlvol buitenbeentje met zijn uitbundige klanktaal waarin hij onbeschaamd put uit postminimalisme, dancemuziek, catchy popmelodieën en barok. Zijn Tweede strijkkwartet is aan de korte kant, maar swingt wel als een malle. Quatuor Bozzini gaat er helemaal in op en laat een totaal andere zijde van zijn vakmanschap zien.
Slagwerkspektakel van Zeno van den Broek
Bij een opening hoort ook spektakel. Daar zorgde kunstenaar en componist Zeno van den Broek voor met zijn drumextravaganza Ways of [ ]. Liefhebbers van duistere ambient kennen Van den Broek wellicht nog van zijn project Machinist. Ditmaal gaat hij in zee met zes slagwerkers van de vermaarde groepen HIIIT (NL) en Les Percussions de Strasbourg (FR). Van den Broek kan zijn passie voor complexe ritmes flink uitleven. Op het podium worden de slagwerkers vergezeld door vier percussierobots. Met driftig timmerende hamertjes ratelen deze machines op hun stuk slagwerk, terwijl zich achter de robots een fraai kleuren- en lichtspel ontvouwt. Het meeste werk wordt gelukkig nog verricht door mensenhanden. De zes slagwerkers gaan te keer op metaal, hout, stenen en een heel arsenaal aan slagwerkinstrumenten (van drumset tot gongs). De muziek is subtiel en gefocust op hypnotische drumpatronen en slagwerkweefsels. De voorstelling heeft een fraaie choreografie: als noeste fabrieksarbeiders sleutelen de slagwerkers aan de robotten, gaan ze op in hun spel of sjouwen ze met instrumenten en tl-verlichting. Er is zelfs een hilarische pauze ingelast, zodat de arbeiders even een rokertje kunnen pakken of een drankje kunnen nuttigen. Naar het einde toe wordt het lichtspel intenser en gaan mens en robot even in elkaar op. Van den Broeks Ways of [ ] moet je vooral live meemaken. De compositorische spanningsboog is niet altijd even strak gespannen, maar beeld en muziek vormen een adembenemend geheel.
Grossieren in decibels
Hoogtepunt van de openingsdag komt op naam van componist Yaz Lancaster. Samen met het Duitse Smash duo brengt Lancaster een zinderende, rituele noise-performance. In decibel grossierende muziek die je zelden hoort van een genomineerde componist voor Gaudeamus Award. Maar Gaudeamus slaat steeds meer haar vleugels uit, en nodigt componisten uit die interdisciplinair en grensverleggend aan het werk zijn.
Het Smash duo bestaat uit trompettiste Chloë Abbott en slagwerker Moritz Koch. De zichzelf als non-binair afficherende Lancaster treedt aan met het death ambient duo Medium waarin hen wordt vergezeld door dj en elektronicawizard gg200bpm. Aanvankelijk klinkt Luster, een werk dat Lancaster componeerde voor Smash. Gruizige ambientklanken verweven zich met de sfeervolle klanken van viool (Lancaster) en bugel (Abbott). Slagwerker Koch zorgt voor een dreigende atmosfeer door op zes grote metalen platen te roffelen. Dit werk gaat moeiteloos over in een in tomeloze noise-set van Medium. Het duo gaat helemaal op in hun geselende, aanzwellende noise-erupties. Louterende griezelmuziek als uitlaatklep voor al je sociale frustraties.
Yaz Lancasters liefde voor horrorklanken is ook terug te horen in haar compositie Ouroboros die zaterdag klinkt. Het Deense K!ART (spreek: klart) wordt vergezeld door drie eigenzinnige topzangeressen, Stephanie Pan, Michaela Riener en Anat Spiegel. Het drietal ontketent een magnifieke heksensabbat, opgezweept door Lancasters spitsvondige suspense-muziek. De zangeressen, de twee strijkers en gitarist halen alles uit de kast voor deze mini-opera: krijsende trillers en glissandi, ijselijke schreeuwen en gekreun, briesende gitaarfeedback. ‘I cut of my head’, zingt Pan in extase. Prachtig is het moment waarop de drie zangeressen als in een losgeslagen exorcisme hun lichamen in alle bochten wringen.
Het contrast kan vervolgens niet groter. Het K!ART ensemble – dat graag het multidisciplinaire experiment opzoekt – stelt ieders geduld op de proef met het hemeltergende ctrl+Y van Matthew Grouse. Een veertig minuten durende performance waar maar geen eind aan komt. Grouse’s performance past goed in de conceptuele, theatrale aanpak van andere Deense componisten als Niels Lyhne Løkkegaard en Simon Steen-Andersen. Zijn opzet en theatrale setting was interessant genoeg. Vier musici zitten achter hun computertoetsenbord. Schemerlampjes en kamerplanten verlevendigen de kantoorscène. Boodschappen, codes en nummers worden getypt en luidkeels opgedreund. De toetsen ratelen en kille synthesizerklanken vullen de ruimte. Gaandeweg raken de musici verstrikt in de digitale wereld van wachtwoorden en geheime codes. Er voltrekt zich een monotoon kantoorritueel dat maar geen pakkende, muzikale eenheid wil vormen, ondanks de bewonderenswaardige inzet van de musici.
Droommuziek
Het gedurfde optreden van het K!ART ensemble past naadloos in de opzet van de zaterdagavond. Diversiteit viert gewoontegetrouw hoogtij: eigentijds gecomponeerd, experimentele elektronica en crossovers met wereldmuziek, dance en pop. Ook Quatuor Bozzini is van de partij. Samen met componist – en jurylid voor de Gaudeamus Award 2025 – Yannis Kyriakides en gitarist Andy Moor vertolken ze de cyclus Hypnokaséta. Een bonte verzameling werken waarin Kyriakides zijn eigen dromen muzikaal heeft omgezet. Op een lichtkrant naast het ensemble zijn Kyriakides’ droombeelden in cryptische bewoordingen te lezen. Dromen van eenzaamheid, verdwalen in een oneindige stad, of je laatste vlucht missen. ‘All roads to the airport are blocked’ en ‘Everyone is lost’ lichten op. Kyriakides’ muziek klinkt de ene keer als een onthechte stadsblues, dan weer als ontspoorde barokmuziek. Gitarist Andy Moor improviseert met het vibrerende geluid van muziekcassettes op de gitaarsnaren en laat vervolgens een borstel al het werk doen. De Bozzini’s en Kyriakides (elektronica) houden vakkundig de teugels strak. Het is virtuoze, hypnotische muziek die met groot plezier de muziekhistorie verkent. Voorlopig mag Kyriakides door blijven dromen.
Ambientmuziek en een bezwerende Zuid-Amerikaanse mix
In de sfeervolle Cloud Nine zaal zijn vervolgens alle stoelen weggeruimd. De volumeknoppen worden opengedraaid voor enkele experimentele acts die handig laveren tussen pop, ambient, neoklassiek en IBM. De Franse producer Aho Ssan en celliste Karolina Rec alias Resina creëren razend spannende dark ambientmuziek. Warme celloklanken en versplinterde elektronische klanken vormen een organisch geheel. Hun album Ego Death is een van de meest verbeeldingsrijke crossover-releases van dit jaar.
Ronduit sensationeel is het nachtelijke optreden van het duo Los Thuthanaka, bestaande uit Chuquimamani-Condori (alias Elysia Frampton) en zijn broer Joshua Chuquimia Crampton. Zo excentriek als hun namen klinken, zo caleidoscopisch is de muziek en het optreden. Gestoken in kakelbonte Zuid-Amerikaanse cowboypakken, inclusief stevige hoed, brengt Los Thuthanaka een bezwerende mix van Aymaraanse volksmuziek (een Boliviaans-Peruaans volk), opgefokte dance en psychedelische artrock. Chuquimamani-Condori bespeelt een set kitscherige synthesizers, waaronder een keytar, terwijl Joshua vaardig de gitaar laat ronken. Met hun ronduit aanstekelijke muziek brengen ze een eerbetoon aan hun eigen voorouders. Maar nergens klinkt hun powermuziek belerend. Dit is muziek om op te dansen of bij weg te mijmeren, als in een soundtrack bij een surrealistische Zuid-Amerikaanse spaghettiwestern.
Slotzondag
Op de zeer geslaagde slotzondag viel componiste Kate Moore meteen op met haar nieuwe werk Garden of Thornless Roses, uitgevoerd door de componiste en een vierkoppig ensemble. De setting kon niet beter: de kloostertuin van het Middeleeuwse Pandhof, onder de rook van de Dom. Het één uur durende werk maakt deel uit van het project A Beautiful Path. De afgelopen jaren maakte Moore pelgrimstochten naar voor haar veelzeggende plekken, waaronder het Ierse eiland Skellig Michael en het Engelse Oxfordshire waar ze is opgegroeid. Haar diepe band met natuur en landschap biedt inspiratie voor nieuwe composities. De tijd staat stil in dit minimalistische werk. Middeleeuwse instrumenten als de blokfluit (Susanna Borsch), de harp (Michela Amici) en de vielle/vedel (Kate Moore) vervoeren je naar een andere tijdszone. Het accent in het werk ligt sterk op de gesproken tekst, met veel inlevingsvermogen vertolkt door bariton Arnout Lems. De passages dat er volmondig muziek klinkt, zijn ontroerend, waarbij Kate Moore zelfs stiekem aanschurkt tegen gotische neofolk en holy minimalism à la John Tavener.
Een van de grote pluspunten van het Gaudeamus Festival is dat de juryleden ook ruim baan krijgen tijdens het festival. Componisten die maar zelden live in Nederland te horen zijn. Zo mocht jurylid Moritz Eggert het dertiende deel van zijn krankjorume pianoreeks Hammerklavier uitvoeren. Zijn passie voor hardlopen en marathons resulteert in een indrukwekkende tour-de-force voor solo-piano. Oorspronkelijk moet het werk 24 uur duren, dus dit is slechts een uur durend voorproefje! Gestoken in zijn vaalgroene runners-kloffie geeft Eggert alles voor zijn sonathon. Vele ledematen worden ingezet om het toetsenbord te beroeren: van het neuspuntje tot de ellenbogen of de hak van de voet. Beukende akkoorden, minimalistische passages en absurde zijpaadjes worden bewandeld voor een euforische runner’s high. Afmattende muziek die gek genoeg verslavend werkt.
Wereldtopper Peni Candra Rini in slotconcert
Van een hallucinerende schoonheid was het slotconcert van de Indonesische zangeres en componist Peni Candra Rini. Begin mei voerde het Kronos Quartet al een boeiend werk (Hujan-Rain) van haar uit in TivoliVredenburg (grote zaal). Nu trad ze aan met haar eigen trio, met onder meer multi-instrumentalist Andy McGraw. Hij vormt een eenmansgamelanorkest, gebruikmakend van elektronica, citers, slagwerk en keyboards. Het moment dat Rini haar stem verheft, lopen de rillingen je over de rug. Ze is een van de weinige specialistes op het gebied van sindhenan, de solistische zangstijl van de Javaanse gamelan. Haar zangstijl is van een grote puurheid en expressie, en raakt diep. In haar liederen schildert ze een mythische droomwereld met kikkerplagen en toornige goden. Voor enkele liederen neemt ze wajangpoppen ter hand of tekent ze de verhaallijnen uit met haar stijlvolle handgebaren. Kortom: een wereldtopper. Geweldig dat Gaudeamus tachtig jaar bekroonde met Rini’s gedenkwaardige optreden. Volgend jaar is ze overigens uitgenodigd als jurylid voor de Gaudeamus-editie 2026.
Winaar Gaudeamus Award
Oh ja, de winnaar van de Gaudeamus Award! Zoals wel vaker in het verleden maakt de jury (waarin ook componiste Isabel Mundry zitting heeft) een lekker dwarse keuze, en belonen ze Matthew Grouse met de prijs. Zijn lef om zelf instrumenten te bouwen en uitdagende concepten te verzinnen heeft de jury zeker bekoord. Smaken verschillen gelukkig, maar vooralsnog kijk ik veel meer uit naar de toekomstige muziekavonturen van kandidaten Yaz Lancaster en Robin Haigh. De komend periode zendt De Concertzender verschillende opnames uit, onder meer van Quatuor Bozzini, het K!ART Ensemble en Yaz Lancaster.
Mark van de Voort
Meer informatie
Foto’s Quator Bozzini en Matthew Grouse via gaudeamus.nl
