Mariama

Palmwijn is een drank die verkregen wordt door bepaalde soorten palmboom af te tappen. In Sierra Leone is dat de oliepalm, die daartoe eerst omgehakt moet worden. Eerst is de drank zoet en bevat die weinig alcohol, maar door fermentatie neemt het alcoholpercentage toe, naarmate de palmwijn ouder wordt. Ook na het drinken van de zoete, verse palmwijn gaat de fermentatie in het lichaam door, wat een opgeblazen gevoel geeft. De meeste Afrikaanse palmwijnliefhebbers geven de voorkeur aan de wat oudere en dus sterkere palmwijn: minder zoet, maar je wordt er sneller dronken van. Doordat de fermentatie doorgaat, kan palmwijn niet in een afgesloten fles bewaard worden. De palmwijn wordt verkocht en gedronken in een palmwijnbar, meestal een rieten afdak met houten bankjes, waar de palmwijn geserveerd wordt in kleine kalebassen. In het verleden werd er ook muziek gemaakt bij deze palmwijnbars: met een zanger en gitarist, omringd door luisteraars die meespeelden door ritmisch op flessen en kalebassen te tikken. Vandaar de naam “Palm Wine Guitar Music”.

De echte voornaam van de zanger, gitarist, bandleider en song writer Abdul Tee-Jay is Tejan-Jalloh, maar om het eenvoudig te houden, laat hij zich Abdul Tee-Jay noemen. Tee-Jay, dat zijn dus de letters T en J.

Hij speelt in de Maringa stijl, die veel weg heeft van highlife, maar die ook enigszins aan calypso doet denken, vooral waar het de teksten betreft. Deze zijn vaak grappig, maar ook moralistisch. Hij zingt in de lokale talen van Sierra Leone: Temne en Limba, maar vaker in het Krio. Dat is het equivalent in Sierra Leone van het Pidgin English, dat in Nigeria en Ghana gesproken wordt.

Ook de zanger, guitarist en song writer S. E. Rogie speelt in deze stijl. Zijn werkelijke naam is Sooliman Ernest Rogers.

Van zijn CD The Palm Wine Music:

Lef Wakabot, waarin vrouwen aangespoord worden om anderen niet meer te bedriegen.

Joejoe Yalal Joe gaat over een man die te veel palmwijn dronk op zijn huwelijksnacht en toen bij vergissing zijn schoonmoeder omhelsde in plaats van zijn vrouw. Het resultaat was dat hij zijn vrouw kwijt was. Moraal: drink niet te veel palmwijn op je huwelijksnacht!                               

Al zijn de ouders van Abdul Tee-Jay afkomstig uit Guinee, hijzelf groeit op in Freetown, de hoofdstad van Sierra Leone. Daar maakt hij kennis met Palmwijn gitaarmuziek, waaronder ook de muziek van S. E. Rogie. Zijn familieleden hadden allemaal gestudeerd en zo gaat hij zelf ook, in 1974, economie en boekhouding studeren in West Virginia, in de Verenigde Staten. Daar sluit hij zich aan bij een band en leert hij dulcimer te bespelen. Hij speelt jazz, funk en zelfs samen met de hillbilly muzikanten in de Appalachen. In 1979 komt hij naar Engeland om in de banksector te werken en daar ontmoet hij andere musici waarmee hij samen in een orkest speelt. In 1982 wil hij zich meer concentreren op typisch Afrikaanse muziek en de band African Culture ontstaat, met bandleden uit Ghana en Sierra Leone. En dan, in 1988, besluit hij om al zijn muziek te baseren op straat- en volksmuziek uit Sierra Leone. De naam van de band wordt Rokoto, de naam van een wijk in Freetown.

In deze band speelt hij gitaar en zingt hij, maar hij bespeelt ook het keyboard en verzorgt de drumprogrammering. De eerste LP van deze band, Kanka Kuru, verschijnt in 1989. Na nog enkele albums neemt hij in 2003 een akoestische CD op: Palm Wine A Go-Go: een lang gekoesterde wens van Tee-Jay. Op deze CD zingt hij, en speelt hij niet alleen gitaar, maar ook een reeks traditionele instrumenten, zoals duimpiano, fles, bastrommel, penny whistle en kongoma. Dat laatste instrument is, net als de duimpiano, een lamellofoon, maar in de vorm van een grote kist, met slechts enkele lamellen.

Van de CD Palm Wine A Go-Go:

You Go Pay Me: Je Gaat Me Betalen

A Nor Nem You (in het Krio) gaat over een man die ’s avonds aankomt in zijn dorp en daar een jongedame tegenkomt, die gekleed is als een stadsmeisje: “Ik wilde net iets tegen haar zeggen, toen ze zich omdraaide en wegliep. Ik schreeuwde naar haar: “Hey you”, waarop ze zei: “Mijn naam is niet You; You is een wezen met één oog”. (Dat is namelijk een figuur uit de folklore in Sierra Leone) “Dus alsjeblieft, noem me bij mijn naam!” “Hoe kan ik je bij je naam noemen, als ik je nooit eerder heb ontmoet?”

Who Stole My Chicken: (in het Engels) Wie Heeft Mijn Kip Gestolen.

In A By You Everything  (in het Krio) wordt geprobeerd een vrouw te versieren: “Ik kocht een shirt voor je, ik kocht een petticoat voor je, ik kocht een onderbroek voor je, ik kocht alles voor je. Toen zei ik tegen je, baby! Laten we naar mijn kamer gaan, ga op mijn sofa liggen, zodat ik beloond wordt voor mijn inspanning. Maar toen schreeuwde ze: Waarom? Waarom? Die jongen valt me lastig!”

Van de CD Kanka Kuru:

Musu: Musu, laat me met rust, ik ga niet met je trouwen.

Het ritme van Rokoto Frenzy doet sterk denken aan dat van de borborbor, een culturele en sociale recreatieve dans van het Ewe-volk in de Volta-regio, een gebied ten noorden van de Anlo Ewe in het zuidoosten van Ghana.

Wélé Kpéku is door Abdul Tee-Jay, die zelf in Engeland woonde, geschreven voor zijn volk in Sierra Leone dat recent een zeer moeilijke periode had doorgemaakt. Kpéku is een populaire voornaam in Sierra Leone en Wélé klinkt als iemand die het zwaar heeft.

Die moeilijke tijd, dat is de burgeroorlog die van 1991 tot 2002 woedt in Sierra Leone. Een kwart van de bevolking vlucht naar buurlanden. Een groepje vluchtelingen richt in 2002 in Guinee de Sierra Leone’s Refugee All Stars op. In 2004 keren zij terug naar Sierra Leone en in 2006 brengen zij hun debuutalbum uit: Living Like a Refugee.

Van dit album::

Soda Soap: “Dat is onze lokaal gemaakte zeep. Maar mensen verwaarloosden het. Maar nu dingen moeilijk zijn in ons land, begint iedereen er mee te wassen. Het is een les: je moet respecteren wat je zelf kunt maken”.

Akera Ka Abonshow: Een boodschap aan de familie.

Ya n’Digba: een eerbetoon aan de moeder van Reuben Koroma, de leider van de band.                                      

Met dank aan Harm van der Wal voor het beschikbaar stellen van zijn Afrikaanse muziek.

Playlist:

1. Abdul Tee-Jay: You Go Pay Me, auteur: Abdul Tee-Jay, CD Palm Wine A Go-Go, 2003, Far Side Music FSCD 1001, 3’58
2. Abdul Tee-Jay: A Nor Nem You, auteur: Abdul Tee-Jay,CD Palm Wine A Go-Go, 2003, Far Side Music FSCD 1001, 3’07
3. Abdul Tee-Jay: Who Stole My Chicken, auteur: Abdul Tee-Jay,CD Palm Wine A Go-Go, 2003, Far Side Music FSCD 100, 2’37
4. E. Rogie: Lef Wakabot, auteur: S. E. Rogie, CD The Palm Wine Music, 2003, Respect Records RES-70, 3’21
5. E. Rogie: Joejoe Yalal Joe, auteur: S. E. Rogie, CD The Palm Wine Music, 2003, Respect Records RES-70, 5’56
6. Abdul Tee-Jay’s Rokoto: Musu, auteur: Abdul Tee-Jay,CD Kanka Kuru, 1989, Rogue Records FMSD 5018, 5’50
7. Abdul Tee-Jay: A By You Everything, auteur: Abdul Tee-Jay, CD Palm Wine A Go-Go, 2003, Far Side Music FSCD 1001, 3’08
8. Abdul Tee-Jay: Wélé Kpéku, auteur: Abdul Tee-Jay,CD Palm Wine A Go-Go, 2003, Far Side Music FSCD 1001, 4’34
9. Sierra Leone’s Refugee All Stars: Soda Soap, auteur: Reuben M. Koroma, CD Living Like A Refugee, 2006, Anti- 6837-2A, 3’57
10. Sierra Leone’s Refugee All Stars: Akera Ka Abonshow, auteur: Reuben M. Koroma, CD Living Like A Refugee, 2006, Anti- 6837-2A, 4’52
11. Sierra Leone’s Refugee All Stars : Ya n’Digba, auteur: Reuben M. Koroma, CD Living Like A Refugee, 2006, Anti- 6837-2A, 4’34
12. Abdul Tee-Jay’s Rokoto: Rokoto Frenzy, auteur: Abdul Tee-Jay,CD Kanka Kuru, 1989, Rogue Records FMSD 5018, 10’21