Zaterdag 7 maart beginnen we met een nieuwe serie over Russische muziek van de twintigste eeuw, gemaakt door Arthur Olof. Luister naar deel 1: Voorspel, het ‘Russische ei’ van Sergej Djagilev. Vanaf 1906 schotelde impresario Sergej Djágilev aan Parijs zijn ‘historische’ concertenreeks voor, de Saisons Russes, die in 1909 zouden uitmonden in de beroemde Ballets Russes. Op het menu werken van Aleksandr Borodin, Modest Moessorgski, Nikolaj Rimski-Korsakov en Igor Stravinski.
Leon Bakst, Sergej Djagilev en zijn njanja (1906), olieverf op doek, Russisch Museum Sint-Petersburg
‘Alles ter nagedachtenis aan jou’
Deze dichtregel van Aleksandr Poesjkin uit 1825 gaf dichteres Anna Achmátova als motto mee aan haar Noordelijke Elegieën, een gedichtencyclus die ze schreef in een van de zwartste perioden van haar land en haar leven, tussen 1940 en 1955. We zitten daarmee ineens in het hart van Rusland in de vorige eeuw, de Sovjet-Unie tijdens de Grote Vaderlandse Oorlog; en met deze twee grote Russische dichters proberen we ook de ziel van Rusland te naderen. Want, zoals Aleksandr Herzen zei na lezing van Gogols Dode Zielen: “De Russische ziel had in potentie veel te bieden.”
“Alsof je, alleen maar door het graag te willen, ineens de Rusissche geest kunt vangen en haar essentie kunt doorgeven! […] We moeten vrij zijn als de goden. […] We zien in de schoonheid de rechtvaardiging van het leven, en in het individu haar hoogste manifestatie.” Dat schreef Sergej Djágilev in 1899 in het openingsnummer van zijn nieuwe kunsttijdschrift Mir Iskoesstva (Wereld van de Kunst).
Ook aan het begin van de nieuwe eeuw woedde nog het felle debat over die geest, de ‘ware identiteit’ van Rusland, haar nationaal-slavofiele gehalte of juist haar per definitie internationale karakter.
De hoogste manifestaties kwamen van meer kunstenaars dan we hier kunnen noemen; in de Ballets Russes van Djagilev en Nijinski, in de muziek van Stravinski, Prokofjev en Sjostakovitsj, Goebajdoelina, Schnittke en Oestvolskaja, in de uitvoeringen van Tsjaljapin en Visnevskaja, Heifetz en Oistrach, Horowitz en Richter, Sjafran en Rostropovitsj, Barsjaj en Basjmet, onder leiding van dirigenten als Mravinski, Koessevitski, Rozjdestvenski en Kondrasjin, om nog te zwijgen van de andere kunsten. Had u al eens muziek gehoord van Lourié, Krejn, Achron, Roslavets, Mosolov, Goloebev, Salmanov, Popov, Denisov, Tisjtsjenko? Het is allemaal Rusland.
Ook de meest destructieve denkbeelden kregen in Rusland hun manifestaties, in de meest dramatische eeuw van de mensheid, die miljoenen het leven kostte, het moederland uit joeg, de mond snoerde of dwong tot fluisteren, geheimtaal of verraad. Het was dezelfde geest die Hitler en Stalin uiteindelijk de baas werd, die met het sovjetregime tot een van de wreedste politiek-sociale experimenten leidde maar dat regime tenslotte zelf weer ontmantelde. Ook dat is Rusland.
Maar muziek refereert niet aan de feiten: “Alles wat ik te zeggen heb, kunt u horen in mijn muziek,” zei Dmitri Sjostakovitsj. Dus dat gaan we doen.
‘Alles ter nagedachtenis aan jou…’ is de titel van een nieuwe tweewekelijkse serie met en over de Russische muziek van de twintigste eeuw.
‘Alles ter nagedachtenis aan jou…’ Deel 1. Voorspel, het ‘Russische ei’ van Sergej Djagilev. Zaterdag 7 maart 13.00 – 14.30 uur.
Herhaling zaterdag 14 maart 16.00 – 17.30 uur.
