Een verslag van het extra AVROTROS Vrijdagconcert met het Rotterdams Philharmonisch Orkest.
De wereld mag dan in de ban zijn van de clowneske twitterpresident Donald Trump. In zijn land wordt gelukkig serieus en driftig doorgecomponeerd. De Amerikaanse eigentijdse muziek is vitaler dan ooit. Van een hyperactieve hiphop- en rockscene tot vlijtig voortploeterende minimal-legendes. Tijdens een extra concertavond in de reeks AVROTROS Vrijdagconcert was het Rotterdams Philharmonisch Orkest een keer op de zaterdag te gast met een vrijwel compleet Amerikaans programma.
In TivoliVredenburg Utrecht klonk zaterdag 12 oktober muziek van minimal-iconen John Adams en Steve Reich, én een gloednieuw orkestwerk van rijzende stercomponist Mathilde Wantenaar. Deze 26-jarige Amsterdamse componiste ontpopte zich tot een formidabel orkestrator en klankkleurentovenaar in haar premièrewerk ‘Prélude à une nuit américaine’. Amerikaanse sferen maar dan wel met een Frans tintje. Een ragfijne impressionistische opener waarin ze schildert met Raveliaans coloriet en Amerikaanse bravoure. In de koperblazers klinken jazzy akkoorden en de strijkers antwoorden met lome, melancholische nachtmijmeringen. Filmische muziek die hier en daar doet denken aan Otto Ketting en zelfs John Adams, maar dan wel met een Hollandse twist. Deze orkestrale appetizer zou zomaar tot een blijvertje op het ouverture-repertoire kunnen uitgroeien.
De schijnwerpers waren daarna vooral gericht op John Adams. Deze 72-jarige Amerikaan krijgt eind november de prestigieuze Erasmusprijs uitgereikt, een eer die daarvoor alleen aan componisten Mauricio Kagel en Olivier Messiaen was voorbehouden. Aan prijzen heeft Adams sowieso niet te kort, want voor zijn meesterwerk, het ‘Vioolconcert’ uit 1993 ontving hij al een Pulitzer en de rijk gedoteerde Grawemeyer Award. Dit vioolconcert krijgt vanavond een modeluitvoering in handen van Adams-lieveling, violiste Leila Josefowicz. Eerder vertolkte ze al zijn vioolconcerten ‘The Dharma at Big Sur’ en het doorwrochte ‘Scheherazade.2’ met enorme intensiteit. Want Josefowicz bijt zich helemaal vast in de partituur die ze uit haar hoofd vertolkt. Als een bevlogen rockvioliste wiegt ze op en neer, nauwgezet gadeslagen door de sensitief en alert reagerende dirigent André de Ridder. In het eerste deel ontvouwt zich één lange, eindeloze melodie in alle rust geopenbaard door een begenadigd violiste. Een bezwerende snarendans op een teder orkestraal bedje dat overgaat in één van Adams fraaiste momenten, zijn ‘Chaconne: Body through which the dream flows’. Als zachte schreden door de tijd laten orkest en violist de dromerige klanken opwellen. Muziek die de tijd eventjes stil doet staan. Fraai ook hoe Adams deze stille orkestmuziek inkleurt met sferische synthesizerklanken. In het slotdeel ‘Toccare’ gaan alle remmen los en zweept Josefowicz de boel op ongekende wijze op. Een verbluffend staaltje vingervlugheid op de viool dat het orkest ternauwernood kan bijbenen.
Grote doorbraak van John Adams was zijn eerste opera ‘Nixon in China’ uit 1987. Een meesterwerk waarin Adams het staatsbezoek van president Nixon aan het communistische China van oppervoorzitter Mao bezingt. Als een opwarmer componeerde Adams alvast een flitsende montage van muzikale ideeën voor deze opera, onder de noemer ‘The Chairman Dances’ (1985). Een opwindende foxtrot voor orkest waar zelfs de stramme ‘Grote Roerganger’ Mao los van in de heupen moest geraken. Meestal een geweldig wervelend orkestwerk vol dwarse overgangen en scherp omlijnde sferen dat door het Rotterdams Philharmonisch best wel met wat meer pit en vaart uitgevoerd had mogen worden.
Klapper van de avond was de Nederlandse première van Steve Reichs groots bezette ‘Music for Ensemble and Orchestra’ dat hij vorig jaar voltooide. Net als bij zijn magnum opus ‘Music for 18 musicians’ bekleden de piano’s een prominente rol. Midden in het orkest staan twee grote vleugels met daarachter een ensemble dat onder meer bestaat uit een stuwende basgitarist (we herkennen componist Patricio Wang), contrabassist en slagwerksectie. Orkest en ensemble ontketenen een zinderende kluwen aan muzikale patronen die zich in elkaar hechten en verweven. Pittige koperblazerspartijen springen eruit en de pulserende piano’s worden continu voortgestuwd door pompende bassen. Reich blijft onmiskenbaar Reich en echt vernieuwen zal de oude meester zich niet meer. Maar opvallend is wel de speelse, minder rigide opzet van het orkestwerk dat voorbij is voordat je er erg in hebt.
Dit seizoen valt er overigens nog genoeg avontuurlijks te beleven tijdens de AVROTROS Vrijdagconcertserie in TivoliVredenburg Utrecht, met onder meer premières van Joost Kleppe (vrijdag 8 november) en Lera Auerbach (vrijdag 28 februari). Informatie: www.avrotrosvrijdagconcert.nl
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
