Componisten/uitvoerenden: Anton Bruckner | Benjamin Britten | Johannes Brahms
Opnametechniek: Ruurd Abma
Een strijkkwintet is altijd iets bijzonders. Bij een heel concert vol strijkkwintetten zitten wij alvast op het puntje van onze stoel.
Haydn, de componist die het strijkkwartet groot maakte, had genoeg aan vier strijkers. Mozart experimenteerde verder en voegde één altviool toe. Zo werd hij de vader van het strijkkwintet. Zes prachtige stukken schreef hij voor deze combinatie.
Het is wel een lastige bezetting. De klassieke muziek is al eeuwenlang helemaal ingericht op vierstemmigheid; in handen van een mindere componist wordt die tweede altviool al snel … het vijfde wiel aan de wagen. Alleen al daarom bleven veel componisten er liever van af. Bovendien hebben veel componisten strijkkwintetten geschreven met twee cello’s in plaats van twee altviolen. Vandaar dat strijkkwintetten vaak worden uitgevoerd door strijkkwartet-ensembles die voor de gelegenheid één gastmusicus uitnodigen. Toch vinden we hier in Amsterdam een strijkkwintet dat speciaal is opgericht om deze werken te spelen.
Het concert opent met het tweede kwintet opus 111 van Brahms. Hij schreef het werk in 1890, op 57-jarige leeftijd, en de bedoeling was dat het zijn laatste werk zou worden. (Natuurlijk kroop het bloed waar het niet gaan kon en schreef Brahms in de zeven jaren die hem restten nog genoeg andere muziek.) Ook zijn eerste kwintet had Brahms pas op latere leeftijd geschreven: blijkbaar schrok hij terug voor de problemen die de vijfstemmige vorm met zich meebrengt. In de muziek horen beslist geen componist die aan zijn pensioen toe is: van het begin af swingt de normaal zo bedaagde Brahms met vrolijke, moeilijk vast te pinnen muziek waarin de cello zijn rol als brombeer doorbreekt en zich als dansbaar solo-instrument laat kennen!
Brahms’ tijdgenoot en rivaal Bruckner had minder problemen met het strijkkwintet. Hij was in de eerste plaats componist van groots opgezette symfonieën; het strijkkwintet was de enige kamermuziekvorm waarin zijn talent echt tot zijn recht kwam. In 1878 en 1879 onderbrak hij, op initiatief van violist Joseph Hellmersberger, het werk aan zijn symfonieën om een strijkkwintet te schrijven. Hellmersberger was echter niet tevreden met het scherzo en vroeg Bruckner om een vervangend deel. Dat werd het Intermezzo in d.
