Panta Rhei + Liza Ferschtman

Het pianotrio is het kleine broertje van het strijkkwartet. Het is in ongeveer in dezelfde tijd ontstaan en heeft al heel wat veranderingen van modes overleefd. Goed, misschien zijn er net wat minder componisten die eraan hebben bijgedragen, maar alsnog is het beschikbare repertoire indrukwekkend.

In de negentiende eeuw groeide de combinatie piano – viool – cello uit tot een recept voor bedachtzaamheid en melancholie. Was het in 1800 nog een relatief licht genre, dat vooral voor amateurs toegankelijk moest zijn, tegen 1900 was het een vat vol diepe ernst waarin de cello een doffe glansrol speelde. Het was in die tijd dat Rachmaninov zijn twee Trios élégiacs componeerde. De componist was nog piepjong. Niets wees erop dat hij ooit naar de VS zou moeten vluchten, zoals ook niemand kon bevroeden dat hij een van de grootste pianisten ooit zou worden. Het trio is in wezen doorgecomponeerd in één deel, met verschillende tempo’s. Het schema volgt vaag de sonatevorm, waarin het thema verschillende karakterwisselingen ondergaat. Het doet denken aan het werk van Liszt, en het bewijst dat Rachmaninov niet altijd de conservatieve componist was die hij op latere leeftijd werd.

Ondanks de ééndelige vorm besluit het drietal het werk toch te onderbreken. Die eer valt te beurt aan het Eerste pianotrio van Sjostakovitsj. De componist was zestien toen hij het schreef. Anders dan Rachmaninov is hij hier nog niet aan het experiment toe. Te midden van de revolutie die om hem heen woedde en ook in de kunst voor radicale vernieuwing zorgde, klinkt dit werk kalm romantisch. De componist heeft het nooit uitgegeven. Pas zestig jaar later, een flinke tijd na zijn dood, werd het trio geëditeerd en beleefde het zijn première. De timing had niet beter gekund: Sjostakovisj was toen net begonnen aan een revival, die hem ook in het westen mateloos populair zou maken.