Wie de artistieke carrière van de Amerikaanse componist John Adams van nabij wilde volgen, kon de afgelopen vijfentwintig jaar met gerust hart aanschuiven bij de NTR ZaterdagMatinee. In het Concertgebouw Amsterdam klonken onder meer topstukken als ‘Harmonium’, ‘Fearful Symmetries’ en zijn eerste twee vioolconcerten, steeds geleid door Adams zelf. Zeer gedenkwaardig was de uitvoering van kerstoratorium ‘El Nino’ in 2002 met stervocalisten Dawn Upshaw en Lorraine Hunt Lieberson. John Adams komt graag naar de Amsterdamse concerttempel. Bovendien heeft hij een sterke band opgebouwd met het Radio Filharmonisch Orkest en het hele Nederlandse concertleven. Eind vorig jaar kreeg Adams nog de Erasmusprijs overhandigd. Zaterdagmiddag 7 maart was hij wederom als dirigent te gast bij het orkest voor een compleet Adams programma.
Hoofdmoot werd gevormd door zijn vroege meesterwerk ‘Harmonielehre’ (1985). Een uitvoering die hij voor deze gelegenheid in een korte speech opdroeg aan de recent overleden dirigent Reinbert de Leeuw. Helemaal terecht natuurlijk. De Leeuw behoorde tot zijn vroegste pleitbezorgers. In 1993 mocht Adams al op uitnodiging van De Leeuw een aantal keren het Schönberg Ensemble dirigeren, onder meer voor de première-uitvoeringen van ‘Chamber Symphony’.
Adams’ ‘Harmonielehre’ behoort zonder twijfel tot een van de invloedrijkste, laat-twintigste-eeuwse orkestwerken. Adams smeedde een amalgaam van zwoele laatromantiek, verzadigde Wagneriaanse harmonieën, extatische minimal music en bulderende Amerikaanse showmuziek. Nog voordat Adams zich op de operawereld ging storten, schreef hij met ‘Harmonielehre’ uiterst beeldende, filmische muziek. In het eerste, naamloze deel zie je een supertanker inderdaad voor je ogen en oren omhoogrijzen. Adams verwijst in dit enerverende deel naar een omineuze droom die hij als inspiratie gebruikte. Werkelijk beeldschoon wordt het tweede deel ‘The Anfortas Wound’ uitgevoerd. Een deel waarin Adams schildert met broeierige pasteltinten en hartverscheurende harmonieën. Zielenpijn klinkt in iedere noot door. Het slotdeel ‘Meister Eckhart and Quackie’ komt aanvankelijk wat zwalkend uit de startblokken. Het dirigeren van zo’n mammoetstuk is ook voor de altijd kwiek ogende, 73-jarige Adams toch een hele huzarenklus. Maar de overrompelende spektakelfinale maakt alles goed.
Daarvoor was de toon al gezet met een werkelijk enerverend derde pianoconcert van Adams. In zijn half uur durende ‘Must the Devil Have All the Good Tunes?’ (2018) lijkt Adams weer terug te grijpen op zijn vroegere, toegankelijkere, minimalistische stijl vol kinetische energie en temporijk bochtenwerk. Een concert met een enorme drive, waarbij de IJslandse pianist Vikingur Olafsson een heldenrol vervulde. Als een duvelstoejager raasde Olafsson over de toetsen, begeleid door het strak spelende orkest. In deze obsessieve, tumultueuze delen verwijst Adams zonder meer naar de halsbrekende klaviertoeren van componisten als Conlon Nancarrow en György Ligeti. In één adem gaat het eerste deel over in een mysterieus Adagio, waarin Adams een macabere sfeer klankschildert. Als een duivelse wals, bekoorlijk en bedrieglijk tegelijkertijd. In het slotdeel wordt het tempo nog eens extra opgeschroefd, waarna de extatische orkestmachine puffend en hijgend tot stilstand komt.
Dat Adams zijn minimalistische roots niet helemaal achter zich heeft gelaten blijkt bovendien uit het hypnotische swingende ‘I Still Dance’ (2019). Weer zo’n smakelijke ouverture in de stijl van Adams’ classic ‘Short Ride in a Fast Machine’. Een onstuitbare orkestdans met gastrollen voor basgitaar, synthesizer en slagwerk. Het Radio Filharmonisch Orkest beloont Adams met een bezielde prestatie.
Ook voor volgend seizoen heeft de NTR ZaterdagMatinee overigens Adams op het programma staan. Maar dan een wereldpremière van Samuel Adams. Juist ja, de 34-jarige componerende zoon van John Adams. Samuel Adams is volgend seizoen composer-in-residence van het Amsterdamse Concertgebouw, en hij besluit zijn residency met een stuk voor de NTR ZaterdagMatinee en het Radio Filharmonisch Orkest. Net als zijn vader gaat Samuel Adams heerlijk eclectisch te werk. Een première om naar uit te kijken.
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
Luisterlink, met werken Harmonielehre en Short Ride van John Adams
