Voor een eigentijds muziekensemble moet het vrijwel altijd een eer zijn om met een componist te mogen samenwerken. Bij voorkeur met de première van een nieuw, in opdracht geschreven stuk. Het tien jaar geleden opgerichte New European Ensemble heeft zich de laatste jaren gespecialiseerd in spannende en nieuwsgierig makende componistenportretten. Het vanuit Den Haag opererende kamermuziekensemble herbergt topmusici vanuit heel Europa, en zet zich met grote voortvarendheid in voor eigenwijze, eigentijdse muziek. Eerder maakte het ensemble zich al sterk voor de muziek van Heinz Holliger, Kaija Saariaho, Guo Wenjing, Martijn Padding en Jose Maria Sanchez-Verdu. En! De componist zelf wordt meestentijds actief betrokken bij de concertprogramma’s, of als uitvoerder, dirigent of puur door zijn inspirerende aanwezigheid.
Op woensdag 30 oktober presenteerde het New European Ensemble een concertprogramma rondom de Britse componist Mark-Anthony Turnage in de Haagse Nieuwe Kerk. Een schitterende locatie, die tot een vertrouwde concertplek voor het ensemble is uitgegroeid. De muziek van Mark-Anthony Turnage is niet vaak live in Nederland te horen, terwijl hij te boek staat als een van de meest vooraanstaande Britse componisten van dit moment. Turnage is een componist die keer op keer het innerlijk drama van onze menselijke conditie in een toegankelijke, puur emotionele klanktaal weer te gieten. Onder de noemer ‘The World of Mark-Anthony Turnage’ werd niet alleen werk uitgevoerd van zijn leermeesters Hans Werner Henze en Oliver Knussen, maar klonk er ook een heuse wereldpremière van Turnage. Hoogtepunt was de concertante uitvoering van Turnages mini-opera ‘Twice Through The Heart’.
Het expressieve muziekdrama lag al voor het oprapen in de twee kamermuziekwerken van Henze en Knussen waarmee het concert opende. In ‘Sonata from L’Amour à Mort’ (1984) schildert Henze de duistere droomwereld van een persoon die een bijna-doodervaring heeft meegemaakt. Het werk voor piano, drie blazers, drie strijkers en slagwerk is gebaseerd op Henze’s eigen filmmuziek bij de broeierige, surrealistische film ‘L’Amour à Mort’ van Alain Resnais. Ontheemde spookmuziek van de bovenste plank, waarin Henze de onbestemde gevoelswoelingen van de hoofdpersonages met meesterhand inkleurt. De unheimische muziek is beïnvloed door de twaalftoonsromantiek van Alban Berg en zit vol dramatische filmscore-effecten op het slagwerk en een ronddwalende piano en celesta. Onstuimige, beeldende muziek die nieuwsgierig maakt naar de film.
Van de vorig jaar overleden Brit Oliver Knussen klonk een doortimmerd staaltje componeren. In zijn ‘Processionals’ (1978) voor vier strijkers en vijf blazers mengt en vervlecht hij klankkleuren op een razend knappe wijze. Een hecht en hectisch stuk waarin muzikale lijnen in elkaar verknoopt raken om vervolgens weer ontrafeld te worden. Als luisteraar word je continu in een aandachtige wurggreep gehouden, maar deze uitgekiende klankenprocessie heeft ondanks de hoge moeilijkheidsgraad een grote bezwerende uitwerking. Het New European Ensemble onder leiding van de nauwkeurig dirigerende Jonathan Berman weet wel raad met dergelijke lastige partituren.
Turnage heeft veel wijze lessen opgedaan bij zijn compositiedocenten Knussen en Henze. Maar Turnage’s gevoel voor muzikaal drama kan ook wonderschone, emotionele hoogtes bereiken, zonder meteen te vervallen in hoogdravend modernisme. Schoolvoorbeeld is zijn allernieuwste stuk ‘Romanian Rhapsody’ dat vanavond in wereldpremière gaat. Een mini-vioolconcert met als solist, violist Vlad Maistorovici die nog compositie studeerde bij Turnage. Turnage houdt zich niet in met zijn ‘Romanian Rhapsody’, waarin onvervalste volksmuziekmelodieën opborrelen. Een melancholisch, zelfs onbeschaamd romantisch kleinood, waarin de soloviolist een bloedmooie melodie afzet tegen een vederlicht klankbed van het uitgebreide ensemble. Droommuziek die dicht op de huid zit en die perfect past in de traditie van elegische, pastorale stukken zoals Ralph Vaughan Williams en Edward Elgar ze zo graag schreven. Turnage zou hiermee zomaar een van zijn populairste stukken neergepend kunnen hebben.
Dat Turnage graag diep in de psyche van de mens peurt, blijkt wel uit het monodrama dat na de pauze klinkt. Voor zijn bondige kameropera ‘Twice Through the Heart’ (1997) trekt Turnage alle registers open en destilleert hij expressie uit de rock, twaalftoonsmuziek en romantiek. In sommige, hoekige, ritmische passages ontwaar je zelfs invloeden van de Haagse school van Louis Andriessen. Een opzwepend muziekdrama, waarin de mezzosopraan het schrijnende waargebeurde verhaal verklankt van Amelia Rossiter. Een Engelse vrouw die haar man met een keukenmes uit zelfverdediging vermoordde nadat ze jarenlang was misbruikt. Uiteindelijk wil ze voor de rechtbank geen bewijs aandragen van haar mishandeling, waardoor ze in de gevangenis belandde. De indrukwekkende mezzo Carina Vinke vertolkt deze rol met verve en een kraakheldere dictie. Sommige zinsneden raken de luisteraar recht in het hart, zeker in het zinderende, derde slotdeel. ‘Dying Slowly, dying slowly’ en ‘Locked In, locked in’ hoor je Vinke meermaals roepen, en het laat je niet onberoerd. Turnage is na afloop zichtbaar onder de indruk van deze prestatie.
Het New European Ensemble is de komende tijd nog geregeld live te horen. Tijdens November Music in Den Bosch spelen ze samen met de Britse dj en componist Gabriel Prokofiev (7 november). In het Amsterdamse Orgelpark spelen ze nieuwe orgelconcerten van Giuliano Bracci en Ivan Buffa (23 november). Een ander hoogtepunt is het componistenportret van en met de IJslandse Anna Thorvaldsdottir in de Haagse Nieuwe Kerk (7 maart).
Informatie: www.neweuropeanensemble.com
En luister naar deze twee radio programma’s:
Nieuw verschenen; een programma uit 2013.
Aktueel; ook een programma uit 2013.
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
