Klankbron 56 – Eugene Brands en Henriëtte van Lennep
Een Klankbron over de Cobra Schilder Eugene Brands en de klassieke componiste Henriëtte van Lennep, allebei pioniers van de wereldmuziek in Nederland. Eugene Brands verzamelde vanaf 1929 78-toeren platen, eerst van Jazz, blues en spirituals maar in toenemende mate ook van wat hij noemde authentieke volksmuziek. Hij had ook de neiging om zijn muzikale schatten te delen met anderen. Tijdens de opening van de eerste Cobratentoonstelling in 1949, in het Stedelijk Museum van Amsterdam, draaide hij als 78-toeren platen disk jockey onder meer de net uitgebrachte platen van de Franse Mission Ogooué-Congo met opnamen uit Congo, Centraal Afrika en Gabon, waaronder de eerste ware opnamen van de pygmeeën. Het leidde tot een sensatie en nogal wat negatieve recensies in de kranten maar het vestigde zowel de Cobra schilders en hun nieuwe kunst als de mare van deze muziek als uiting van de directe en spontane expressie waar de kunstenaars naar streefden. Naast luisteravonden en grammofoonplatenconcerten organiseerde hij ook lezingen en ontmoetingsavonden voor ieder die belangstelling had voor dit soort muziek en na alweer een luisteravond in het Stedelijk Museum in 1956 werd hij gevraagd om een radioprogramma te maken: “Exotische Klanken uit Verre Streken”. Daar is nauwelijks iets van bewaard gebleven, behalve een kleine vijf minuten uit het VARA-radio programma Marimba uit 1960. In 1959 werd het boek “De muziek van de mens”, dat Eugene Brands in samenwerking met Hans van Zutphen geschreven had, uitgebracht met een bijbehorend plaatje met korte voorbeelden.
Radio-uitzendingen over en met wereldmuziek, waaronder toen ook de Europese volksmuziek gerekend werd, waren al voor de Tweede Wereldoorlog gemaakt door Jaap Kunst, waarin hij spaarzaam wasrollen en 78-toeren platen draaide. Platen met niet westerse muziek of muziek die niet klassiek of populair was waren destijds moeilijk te krijgen, want ondanks dat ze vaak in Europa geperst waren werden die allemaal naar de regio waarvoor zij geproduceerd waren geëxporteerd. Zo kon je in Nederland geen platen vinden met muziek uit Java of Bali maar moest je die betrekken van privé-contacten aldaar. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde die situatie. Instellingen als het Musée de l’Homme in Parijs begon haar zelf opgenomen platen uit te brengen. De Unesco startte met een politiek van culturele uitwisseling waarin de gelijkwaardigheid van de culturen benadrukt werd en radiostations met elkaar programma’s deelden.
Henriëtte van Lennep was een klassiek westerse componiste en muziekrecensent en zij werd door een journaliste getypeerd als ‘een wonderlijke ziel, lief, streng en malicieus tegelijk’. Zij had in de jaren twintig en dertig als componiste enig succes met toonzettingen van dichters als Leopold, Boutens, Rilke en Henriette Roland Holst. Zij componeerde ook symfonische dansen voor de danspioniere Lili Green maar tegen het eind van de jaren dertig raakte zij uit de mode en in 1940 schreef zij haar laatste werken. Zij werd wel tijdens de Tweede Wereldoorlog lid van de door de Duitsers ingestelde Kultuurkamer en publiceerde muziekrecensies in het door hen uitgegeven tijdschrift ‘De Schouw’. Dat alles heeft haar na de oorlog niet beperkt en al snel organiseerde zij weer klassieke concerten in Den Haag en Delft. In 1952 ontmoette zij de Roemeense professor Constantin Braïloïu die het internationaal archief van de volksmuziek in Genève leidde en die in opdracht van de Unesco radio-uitzendingen maakte voor de Zwitserse radio, gebaseerd op de verzamelingen van het archief. Braïloïu zocht samenwerking met andere radiostations die belangstelling hadden voor dergelijke uitzendingen en hij kon daartoe ook door de Unesco gesponsorde muziekopnamen met de bijbehorende informatie ter beschikking stellen. Die ontmoeting met Braïloïu veranderde haar leven radicaal. Zij kwam in de ban van de volksmuziek en vond een nieuwe levenstaak in het doorgronden van de wereldwijde, magisch-rituele bronnen van de muziek. Henriëtte van Lennep wist de NCRV te interesseren en op 7 oktober 1953 begon zij met haar maandelijks radioprogramma ‘De muziek der Volkeren’ en maakte soortgelijke radioprogramma’s tot in 1969. In 1956 publiceerde zij ook een succesvol boek over haar opvattingen onder de titel ‘De muziek der volken’. Ook haar radio-uitzendingen zijn niet bewaard gebleven in publieke archieven maar bij de klankbron kunt u toch luisteren naar een compilatie van de radio-uitzendingen gemaakt op de basis van een aantal geluidsbanden in privébezit.
01. Het Maagdelijk Woud 0’59
EP De Muziek van de Mens
Uitgeverij J. Heijnis Tsz., DE 99238, 1959, Track A1
Fragment van de lp Expédition Tumuc-Humac.
Musique de la haute forêt Amazonienne.
BAM L.D. 314
02. Rituel de Chasse 2’47
choeur pour l’agonie d’Edzingi-sortie d’Edzingi
EP Musique Pygmée de la Haute Sangha
BAM LD 325, Track B4, 1959
In 1948 uitgegeven op 78 toeren door Musée de l’Homme.
03. Bhairavi 4’13
Bundu Khan
The Gramophone Co. LTD, Dum Dum, HMV HT 84, 1948
04. Danse de Lentshi-Lama 5’35
LP Musique Tibétaine du Sikkim
Contrepoint MC 20.119, B2, 1956
05. Marimba 3’42
Radioprogramma Marimba rubriek Exotische klanken uit vijf werelddelen
samenstelling Eugene Brands
VARA, Hilversum 2, 18-4-1960
06. Bocet 3’23
CD Roumanie: Musique de villages / Moldavie
VDE-Gallo VDE CD-538, 1988, track 11
recordings Constantin Brăiloiu 1933-1943
07. Eny arodo rodgrodoy ny famindra 2’51
Choeur Malgache
CD Madagascar. Musiques de la côte et des hauts plateaux 1929-1931.
Frémeaux & Associés, FA 058, 1997, track CD I-7
08. Athieno Omolo 2’49
Opondo Songa
CD The Secret Museum of Mankind. Music of East Africa.
Yazoo 7015, track 13
09. Yaben Sidi 2’55
Cheikh Hamada
CD The Secret Museum of Mankind. Music of North Africa.
Yazoo 7011, track 3
10. Henriette van Lennep radio 9’24
Compilatie radioprogramma De muziek der Volken en haar opvolgers, Aan de bronnen van de muziek, de bezwering e.a.
NCRV 1953 – 1969
11. Henriette van Lennep radio2 9’16
12. Henriette van Lennep radio3 9’25
Samenstelling:
