Mariama

De zanger en componist Nyboma Mwan’dido wordt op 24 december 1952 geboren in Nioki, 200 km ten noordoosten van Kinshasa, een stad aan een zijrivier van de Congo rivier. Daar leert hij als kind zingen in het kerkkoor. Met zijn familie verhuist hij naar Kinshasa als hij nog op de lagere school zit. Op jonge leeftijd stopt hij als leerling electricien om te gaan zingen bij achtereenvolgens Orchestre Baby National en Orchestre Negro Succès. Hij verlaat dit laatste orkest in 1970, wanneer de leider daarvan, Bavon Marie-Marie, de jongere broer van Franco , sterft bij een auto-ongeluk. Nyboma sluit dan een contract af met het platenlabel Editions Vévé van Verckys en in 1972 gaat hij zingen bij Orchestre Bella Bella, van de broers Maxim Soki Vangu en Emile Soki Dianzenza. Bij dit orkest is hij dan solo zanger, samen met Pépé Kallé.

In de uitzending van Mariama van 2 december 2022 was Nybama ook al even te horen als voorzanger bij de “Animations politiques”. In de link Animation politique Zaïre, solo zang door Canta Nyboma kunt u de toen zeer jonge Nyboma ook zien zingen.

Een zeer populair nummer van Nyboma met Orchestre Bella Bella uit die tijd heet Lipua Lipua. Wanneer Nyboma en Pépé Kallé Orchestre Bella Bella verlaten om een nieuw orkest op te richten, noemen zij dat naar dit nummer, dus Orchestre Lipua Lipua. In april 1973 brengt dit orkest een grote hit uit: “Kamalé”, dat beschouwd wordt als het lied van het jaar. De titel “Kamalé” is afkomstig van de pogingen van een vriend van Nyboma om het Franse woord “camarade” uit te spreken. In 1975 verlaten Nyboma en enkele anderen Lipua Lipua en richten Orchestre Kamalé op, met Nyboma als leider. Later verandert Nyboma de naam van het orkest in Les Kamalé.

In 1979 wordt Nyboma gecontracteerd door de African All-Stars in Lomé, in Togo, nadat de oprichter, Sam Mangwana, vertrokken was met een afsplitsing van deze band. Vandaar vertrekt Nyboma in 1981 naar Abidjan, in Ivoorkust. Daar richt hij een nieuwe band op, met de naam Les Kamalé Dynamiques Du Zaire. Met deze band neemt hij één van zijn grootste hits op, het nummer  “Doublé Doublé”. Via de link: Nyboma – Doublé Doublé – Congolese Wedding Dance is te zien hoe tijdens een bruiloft in Zaïre gedanst wordt op de tonen van “Doublé Doublé” van Nyboma.

In 1982 vertrekt Nyboma naar Parijs, waar hij sindsdien is blijven wonen. Daar richt hij, samen met Bopol Mansiamina op bas- en ritme gitaar, Syran Mbenza op solo gitaar en Wuta Mayi, zang, een supergroep op, Les Quatre Etoiles, (= De Vier Sterren). Tegelijkertijd neemt Nyboma met Les Kamalé Dynamiques Du Zaire ook albums op, met ook weer Bopol Mansiamina op basgitaar, en soms ook Kanda Bongo Man als zanger.

Les Quatre Etoiles waren actief van 1982 tot 1996.

Enkele malen heeft Nyboma in die tijd zich kritisch uitgelaten over de in Parijs geproduceerde Congolese muziek. Die vond hij commercieel en zonder gevoel. “Men produceert muziek die Boem! Boem! Boem! Boem! doet, alleen om te verkopen”, klaagde hij.

In 2000 richten drie van de vier “sterren”, Syran Mbenza, Wuta Mayi en Nyboma een nieuwe, akoestische groep op, met de bedoeling om terug te keren naar de oude muziekstijlen. De naam van deze band is Kékélé. Dat is een Lingala woord voor een liaan, een houtige klimplant, die ook als touw wordt gebruikt, die dus voor verbinding zorgt.

In 2021 is Bopol Mansiamina overleden. Die overige drie “sterren” van de Quatre Etoiles zijn echter nog in leven. Maar zij treden niet meer op met het orkest Kékélé.

Met dank aan Muziekweb.

En ook aan Harm van der Wal en Gerrit Kalsbeek.

Playlist:

1. Kékélé: Dido, auteur: Nyboma, CD Rumba Congo, 2001, Stern’s Africa STCD 1093, 4’24
2. Orchestre Negro Succès: Kokisa Confiance Te, LP East Of Africa – Pioneers Of African Popular Music, 1999, CNR Music CNR 2004241, 3’04
3. Orchestre Lipua Lipua: Nkotela, auteur: Rikos Kizunga, Single, 1973, Editions Veve VV 138, 4’33
4. Les Kamalé: Ayindjo, auteur: Mulembu Tshibau, L’Orchestre Les Kamale, 1977, African 360.109, 6’52
5. Les Kamalé Dynamiques Du Zaire: Doublé Doublé, auteur: Nyboma, LP Nyboma & Kamale Dynamique, 1981, Maikano MAILPS 1029 / CD Nyboma & Kamale Dynamique, 2005, Stern’s Music STCD3023, 8’15
6. Les Kamalé Dynamiques Du Zaire: Ban Gula-Ban Gula, auteur: Dali Kimoko N’Dala, LP Dé Dé, Maikano MAILPS 1035 / CD Nyboma & Kamale Dynamique, 2005, Stern’s Music STCD3023, 7’08
7. Les Kamalé Dynamiques Du Zaire: Bandona, auteur: Dali Kimoko N’Dala, LP Bandona, 1984, Syllart Production SYL 8313 / CD Nyboma & Kamale Dynamique, 2005, Stern’s Music STCD3023, 5’42
8. Les Quatre Etoiles: Omba, auteur: Nyboma, CD Sangonini, 1993, Stern’s Africa STCD 1049, 5’44
9. Kékélé: Gina, auteur: Nyboma, CD Rumba Congo, 2001, Stern’s Africa STCD 1093, 4’37
10. Kékélé: Success Ya Grand Kalle, auteur: Joseph Kabasele, CD Rumba Congo, 2001, Stern’s Africa STCD 1093, 8’42