Metamorfosen

Musica Maluku! is een serie uitzendingen over de muziek van Maluku en Molukkers in Nederland. Over folklore, vis-en vaarliedjes, islamitische rituelen, kerkkoren, krijgsdansen, indorock en experimentele pop.
In deze uitzending Krontjong muziek
Krontjong muziek, ook wel keroncong genoemd, is in belangrijke mate ontstaan in de vóór-Nederlandse tijd en beïnvloed door de Portugezen, wat al blijkt uit de gebruikelijke samenstelling van de ensembles: fluit, vedel (viool/cello), tamboerijn en ukelele, waarbij een zanger(es) de liederen vertolkt.
Halverwege de zeventiende eeuw ontstaan er handelsroutes van Portugal naar Azië. Daarmee arriveren er niet alleen typisch Europese instrumenten in Indonesië, maar ook Portugezen zelf. De krontjong kwam in de zestiende eeuw als muziekinstrument (cavaquinho, een vijfsnarig gitaartje) met de Portugezen mee naar Oost-Indië.
De Portugezen probeerden handelsmonopolies te verwerven op Kalimantan, Sulawesi, Java en in de Molukken. Op de Portugese schepen bevonden zich naast Portugezen ook Afrikanen, Aziaten en Maleisiërs, oorspronkelijk als slaven. Deze ex-slaven spraken Portugees, waren christen en speelden muziek op Portugese instrumenten: viool, fluit, tamboerijn en de cavaquinho. Veel van deze gekleurde Portugezen bleven in de archipel achter. Men noemde ze Merdequas, wat later verbasterd werd door de Nederlanders tot Mardijkers. In deze bevolkingsgroep ligt de kiem van de krontjong muziek.
In 1661 stelde de Oost-Indische Compagnie (VOC), die inmiddels de macht op de Portugezen veroverd had, een stuk land ter beschikking aan een groep vrijgelaten slaven. Deze kampong ontwikkelde zich tot een bolwerk van Portugees-Indische cultuur, waar een Portugees-achtige taal gesproken werd die zich steeds meer met Maleise woorden en uitdrukkingen vermengde.
De Merdequas introduceerden behalve de instrumenten ook Portugese muziekvormen en melodieën, veelal Moors beïnvloede muziek: volksliedjes die in het 16de-eeuwse Portugal populair waren.
In latere decennia ontstonden er mengvormen van klassieke Indonesische muziekvormen (met name gamelan) enerzijds met de westerse populaire muziek anderzijds. Een merkwaardig mengsel van nieuw en oud dat uitgroeide tot de krontjongstijl. De muzikale en ritmische structuur van het aloude gamelanorkest wordt overgenomen door Europese instrumenten. Boven het gecompliceerde ritme van bas (gong), cello, ukelele(s), gitaar, etc. ‘zweeft’ de gezongen melodie. De viool en dwarsfluit (suling) ondersteunen daarbij de stem. Zij vullen de melodie aan of spelen een tegenmelodie. Af en toe neemt de viool of de fluit de solo over en speelt de melodie of een variatie daarop. Daarbij vult óf de dwarsfluit de viool aan óf omgekeerd de viool de dwarsfluit.
Zo speelt de cello de patronen van de kendang, de twee-vellige trommel uit de gamelan en heeft de ukelele-partij een relatie met de bonang. De kolonialisatie door Nederlanders en Engelsen bracht nieuwe invloeden die vooral in sommige teksten regelrecht te herkennen zijn. Aanvankelijk waren de teksten in het Indonesisch in de vorm van pantuns. Dat zijn gedichtjes van vier regels. In de eerste twee regels worden symbolen gebruikt en in de laatste twee regels wordt duidelijk waar die symbolen op slaan.
Rond 1940 werd de krontjong muziek via de radio over heel Java verspreid.
Traditionele krontjong wordt gespeeld op twee krontjongs (ukeleles), die een belangrijke rol spelen in het typische ritme, gitaar, viool, fluit, percussie, eventueel een contrabas of cello en een zangeres.
Pure krontjongbands zijn in Nederland een zeldzaamheid. Er komen geregeld grote namen uit het genre vanuit Indonesië, zoals op het Indonesische evenementenfestival Pasar Malam te Den Haag.
In Nederland speelt familiegroep Rayuan Samud’ra, onder artistieke leiding van vader Rudy Matulessy, naast traditionals, krontjong. Ruud en Bea Matulessy (respectievelijk gitaar, viool, en zang) spelen in hun geboorteland Indonesië al krontjongmuziek. Als zij in Nederland komen wonen, zetten zij die traditie voort. Samen met zoon Michael (fluit, ukelele, zang) en dochter Renée (ukelele, zang), en aangevuld met Jozef Putinella (basgitaar), vormen zij de familiegroep Rayuan Samud’ra, die uitgroeit tot een begrip onder liefhebbers van Indonesische muziek. In 1984 en 1985 wint Rayuan Samud’ra het krontjongconcours van Stichting Tong Tong, de organisatie van het Pasar Malam Besar festival te Den Haag. In de jaren tachtig is Rayuan Samud’ra het huisorkest van het TROS-radioprogramma Tempo Doeloe. In 2007 begeleidt Rayuan Samud’ra de krontjongdiva Hetty Koes Endang tijdens haar concerten in Nederland. Vanwege hun grote ervaring en vakmanschap, worden zij nog steeds overal in het land gevraagd en treden zij op bij grote Indische evenementen.

In de loop der jaren werden naast de karakteristieke basisinstrumenten (ukelele, gitaar, cello, contrabas, dwarsfluit, tamboerijn) nieuwe instrumenten in het krontjong ensemble opgenomen zoals hawaii-gitaar, saxofoon, piano en trombone. Krontjong blijft zich ontwikkelen en is er in vele varianten. Ook worden er nummers speciaal naar het genre bewerkt. De typische kenmerken van het genre (zoals het ‘om de melodie heenspelen’ van de begeleidende instrumenten) blijven overeind ook als de muziek wordt gespeeld met een popinstrumentarium. 
CD/LP George De Fretes — Heimwee naar insulinde (Decca 8344 802)
1. Bengawan Solo
CD Hallo Bandoeng : Indië klassieken (Favorite#FAV 195209)
2. Bengawan Solo
CD/LP George De Fretes — Songs of the islands (Mercury 5282782)
3. Solo diwaktu malam
Dubbel-LP Schoon ver van jou – Krontjong Asli – de echte muziek uit het Indië van weleer (Philips 6624 051)
4. Sabarku menanti
5. Stambul fantasie
6. la Buhanku
7. Bunga mawar
CD Heimwee naar Indië ; vol.2 (PMF 0908032)
8. Waktoe potong padi
CD Ensemble Pantja Warna: heimwee naar de gordel van Smaragd
olv Ming Luhulima (Dureco 1151392)
9.  Terang bulan
10. Krontjong moritsku
11. Mutiara
12. Bengawan Solo
13. Dibawah sinar bulan purnama
CD De Mooiste muziek uit Indonesië — The Original Indonesian Krontjong Serenaders (Vivace Vacances CD 414)
14. Sarinade
15. Ben Gawan Solo
16. Dibawa Sinar
17. Waktu Patong Padi
18. Mutiara
CD Rayuan Samud’ra (krontjong) —Kenang Kenangan III
19. Kupu-Kupu
20. Bengawan Solo
CD Greetings from Indonesia – Mus Mulyadi (Dureco 0907622)
21. Bengawan Solo
22. Kroncong morietsko
CD Amboina Keroncong manis-e (Izin Industri No. 0674/Prind/A1/0162/X/89)
23. Beta Belayar jauh
24. Mande-Mande