Thema

Katie Melua opent met  ‘Market Day in Guernica’, de B-kant van de hit ‘Nine Million Bicycles’. Ketevan Melua, zoals ze oorspronkelijk heette, werd op 16 september 1984 geboren in Koetajsi in Georgië. Vanwege de Georgische burgeroorlog verhuisde haar familie in 1993 naar Belfast en ze groeide verder op in Groot-Brittannië. Met het lied gedenkt ze het ‘blitzkrieg’-bombardement van Hitlers Condor-legioen op 26 april 1937 op de Baskische stad Guernica als steun aan de opstandige generaal Franco tegen de republikeinse regering. Deze aanval staat te boek als Hitlers eerste oorlogsmisdaad, vereeuwigd door Pablo Picasso (afbeelding). Stalin steunde de republikeinse regering, ook om zijn militaire slagkracht tegen Hitler te testen.
 
Maar Rusland heeft altijd iets met Spanje gehad. Igor Stravinski schreef in 1917: “Veel Russische musici die voor mij een bezoek aan Spanje brachten hebben hun indrukken verwerkt van de muziek die ze er hoorden. Glinka overtrof hen allen met zijn onnavolgbare ‘Capriccio Brilliante op de Jota Aragonesa’. Ik wilde waarschijnlijk deze traditie huldigen en er eer aan bewijzen. De grillige onverwachte melodieën van mechanische piano’s en gammele orchestrina’s in de Madrileense straten en kroegjes werden het thema voor dit stuk, dat ik componeerde voor de pianola. Ik orkestreerde ‘Madrid’ later voor de Quatre Études pour Orchestre.”
De jonge componist en pianist Herman Galynin (foto) maakte in de jaren dertig furore met het ene virtuoze meesterwerk na het andere. Na de oorlog zou hij de leerling worden van Nikolaj Mjaskovski en Dmitri Sjostakovitsj, die zeer geporteerd was van zijn talent en zijn “Rachmaninov-achtige greep” op de piano. Olga Solovjéva speelt van Galynin de Spaanse Fantasie, de Wals en Dans uit 1939 en de Sonata Triada die Galynin dat jaar begon en in 1941 voltooide.
‘Saljoet, Ispanija’, ‘Gegroet Spanje’ was het toneelstuk van Aleksandr Afinogénov uit 1936. Dmitri Sjostakovitsj componeerde er de muziek bij, waarvan de Kazachs-Britse pianist Roestem Chajroetdinov de Mars en Begrafenismars speelt. Aansluitend zingt bariton Michail Loekonin, begeleid door Joeri Serov, Sjostakovitsj’ Spaanse Liederen uit 1956.
Nikolaj Mjaskovski wijdde zijn negentiende symfonie in 1939 aan de 21ste verjaardag van het Rode Leger. Twee motieven verwerkte hij later in Twee stukken voor strijkorkest opus 46bis.
Het jaar 1937 was met ‘Guernica’ niet alleen een dieptepunt in de Spaanse Burgeroorlog, het was natuurlijk ook de twintigste verjaardag van ‘Oktober’. Sergej Prokofjev trok letterlijk alle registers open om dit te vieren met zijn Cantate voor twee gemengde koren, symfonie-, fanfare- en accordeonorkest en lawaai-instrumenten op teksten van Marx, Engels, Lenin en Stalin.
Tot besluit hoort u weer het ‘lijdmotief’ bij de jaren dertig, Gloomy Sunday, dit keer uitgevoerd door Heather Nova.
1. Market Day in Guernica.
Katie Melua (Mike Batt, writer).
Dramatico DRAMCDS0012.
2. Michail Ivanovitsj Glinka (1804-1857).
‘La Jota Aragonesa’, Spaanse ouverture nr. 1 (1845).
USSR Staatsacademisch Symfonieorkest olv. Jevgeni Svetlanov.
MEL CD 10 01449.
3. Igor Fjodorovitsj Stravinski (1882-1971).
Uit Vier Etudes voor orkest: ‘Madrid’ (1917).
CBC Symphony Orchestra olv. Igor Stravinski.
Sony Classical Igor Stravinsky edition SMK46 296.
Herman Hermanovitsj Galynin (Toela 30.3.1922 – Moskou 18.7.1966).
4. Spaanse fantasie (1939).
5. Wals (1939).
6. Dans (1939).
7. Sonata triada (1939-1941, rev. 1963):
1) Allegro in b, 2) Allegro in e, 3) Allegro in B.
Olga Solovjeva, piano.
Toccata TOCC 0076.
Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906–1975).
8. Uit de toneelmuziek bij ‘Gegroet Spanje’, opus 44 (1936), arrangement Lev Solin: 1) Mars, 2) Begrafenismars.
Rustem Hayroudinoff, piano.
Chandos CHAN 9907.
9. Spaanse liederen opus 100 (1956): 1) Vaarwel Granada, 2) Kleine sterren, 3) De eerste keer dat ik jou ontmoette, 4) Ronda, 5) Meisje met de donkere ogen, 6) Droom.
Michail Loekonin, bariton. Joeri Serov, piano.
Delos DE 3304.
10. Nikolaj Jakovlevitsj Mjaskovski (1881-1950).
Twee stukken voor strijkorkest opus 46bis (1929/1945):
1) Andante serioso e pietoso, 2) Moderato.
Moskous Symfonieorkest olv. Veronika Doedarova.
Olympia OCD 170.
11. Sergej Sergejevitsj Prokofjev (1891-1953).
Cantate bij de 20ste verjaardag van de Oktoberrevolutie voor twee gemengde koren, symfonieorkest, fanfareorkest, accordeonorkest en lawaai-instrumenten op teksten van K. Marx, F. Engels, V. Lenin en J. Stalin, opus 74 (1937):
1) Introductie, 2) Filosofen, 3) Interlude, 4) We marcheren in gesloten formatie, 5) Interlude, 6) Revolutie, 7) Triomf, 8) Symfonie, 9) Filosofen (recapitulatie van 2.).
Joerlov Staatskapelkoor en Moskous Filharmonisch Symfonieorkest olv. Kirill Kondrasjin.
MEL CD 10 00981.
12. Gloomy Sunday (L. Javor/R. Seress/Lewis).
Heather Nova, vocals (prod. & arr. Detlef Friedrich Petersen), courtesy V2 Records UK, Zomba Records Germany.
WEA 8573 80172-2.
Met dank aan Rudolf en Rob Oosterdijk en erfgenamen.