Oorgetuige #49. Aleksandr Nevski. ‘Alles ter nagedachtenis aan jou’, onze serie over Russische muziek van de 20ste eeuw, viert de 60ste verjaardag van Stalin en de overwinning van Aleksandr Nevski op de ridders van de Duitse Orde in 1242, op het bevroren Peipusmeer. Vereeuwigd door Sergej Eisenstein en Sergej Prokofjev.
Olga Solovjeva (foto rechts) speelt van Herman Galynin Vier Preludes en Scherzo uit 1939, een jaar dat ook voor veel kunstenaars rampzalig was. Schrijver Isaak Babel en regisseur Vsevolod Meyerhold werden gearresteerd om niet meer terug te keren, de dichteres Marina Tsvetájeva kwam terug uit Frankrijk voor een noodlottig einde in haar vaderland. Michail Boelgákov voltooide zijn geweldige roman ‘De meester en Margarita’, waaraan hij tien jaar had gewerkt. Het werk zou echter pas in 1966 uitkomen. En dat was weer het sterfjaar van Galynin, maar ook van Achmatova en Lourié. 
In 1939 kwam Vsevolod Zaderátski (foto) onverwacht vrij uit de goelag bij de Kolyma. In deze periode componeerde hij negen liederen op gedichten van Valeri Brjóesov, Nikolaj Aséjev, Aleksej Soerkov, Samoeil Marsják, Igor Severjánin, Ilja Selvinski en Vladimir Loegovskój. Sopraan Verena Rein wordt begeleid door Jasja Nemtsov.
Op 21 december 1939 vierde Stalin zijn zestigste verjaardag, een gelegenheid die veel componisten aangrepen om de machthebber eer te bewijzen. Het Russisch Academisch Symfonieorkest met dirigent Jevgeni Svetlanov opent met de Begroetingsouverture in C groot, opus 48 van Nikolaj Mjaskovski. Mede-Kaukasiër Aram Chatsjatoerján componeerde voor de gelegenheid zijn Gedicht over Stalin, Lied van de Asjoeg. Chatsjatoerjan zou het stuk in 1961 omwerken en hernoemen tot kortweg ‘Gedicht’ met ingrijpende wijzigingen om beter te beantwoorden aan de nieuwe politieke realiteit na Stalins dood in 1953. Ook Sergej Prokofjev, die overigens in 1953 op dezelfde dag als Stalin zou overlijden, bracht een heildronk uit aan Stalin, Zdrávitsa, opus 85.
In opdracht van de machthebbers had Sergej Eisenstein een jaar eerder zijn film over de heldendaden van Aleksandr Nevski gemaakt. In de Slag op het IJs op het Peipusmeer versloegen de Russen onder leiding van Nevski op 5 april 1242 de oprukkende ridders van de Duitse Orde. Eisenstein nodigde Prokofjev uit om de filmmuziek te componeren, waaraan hij met veel plezier voldeed omdat hij een verklaard groot bewonderaar van dit opmerkelijke filmtalent was. Eisenstein keek op zijn beurt vol bewondering toe hoe Prokofjev steeds binnen de kortste keren maatwerk leverde en zelfs de technische opnameproblemen in zijn voordeel omzette. Prokofjev begreep het onderliggende weefsel, schreef Eisenstein later.
Wij besluiten met ons ‘lijdmotief’ voor de jaren dertig, ‘Gloomy Sunday’, ditmaal in het Duits. U hoort Ben Becker.
Herman Hermanovitsj Galynin (Toela 30.3.1922 – Moskou 18.7.1966).
1. Vier Preludes (1939): 1) Andantino, 2) Con Moto, 3) Scherzando, 4) Lento.
2. Scherzo (1939).
Olga Solovjeva, piano.
Toccata TOCC 0076.
3. Vsevolod Zaderatski (1891-1953).
Liederen: 1) Slaapliedje (Valeri Brjoesov), 2) Onweer (Nikolaj Asejev), 3) Mandoline (Aleksej Soerkov), 4) Mijn licht… (Nikolaj Asejev), 5) De luiaard en de kater (Samoeil Marsjak), 6) Victoria regia (Igor Severjanin), 7) Chinese bagatelle (Ilja Selvinski), 8) Waarzeggen (Vladimir Loegovskoj), 9) Een tiende (Valeri Brjoesov).
Verena Rein, sopraan en Jasja Nemtsov, piano.
Profil Hänssler PH10005.
4. Nikolaj Jakovlevitsj Mjaskovski (1881-1950).
Begroetingsouverture in C groot, opus 48.
Russisch Academisch Symfonieorkest olv. Jevgeni Svetlanov.
ALTO ALC1023.
5. Aram Iljitsj Chatsjatoerjan (1903-1978).
Gedicht over Stalin, het Lied van de Asjoeg.
Armeens Filharmonisch Orkest en koor olv. Loris Tjenavorjan.
ASV CD DCA 1087.
Sergej Sergejevitsj Prokofjev (1891-1953).
6. Zdrávitsa (Heil Stalin!), opus 85 (1939).
Russische Staatssymfoniekapel olv. Valeri Poljanski.
Chandos CHAN 10056.
7. Aleksandr Nevski, opus 78, cantate voor mezzosopraan, koor en orkest op teksten van V. Loegovskoj en S. Prokofjev: 1) Rusland onder het Mongoolse juk, 2) Lied over Aleksandr Nevski, 3) De Kruisvaarders in Pskov, 4) ‘Sta op, gij Russisch volk’, 5) De Slag op het IJs, 6) De Dodenakker en 7) Aleksandrs intocht in Pskov.
Carolyn Watkinson, mezzosopraan, Latvija Koor en Gewandhausorchester Leipzig olv. Kurt Masur.
APEX 0927 48747 2.
8. Das Lied vom traurigen Sonntag (R. Seress/L. Javor/R. Schübel und R. Toma).
Ben Becker, zang.
WEA 8573 80172-2.
