Op dinsdag 10 april gaf het Nederlandse Scordatura Ensemble een optreden bij De Link in Tilburg. De zeven Scordatura musici presenteerden een boeket vroege Partch-liederen. Lees hier het verslag van Mark van de Voort.
Maar voordat u het verslag gaat lezen is het zinvol om tegelijkertijd naar de muziek van Partch te luisteren.
Luister naar Concertzender Aktueel en vervolgens naar Thema.
De fantasievolle microtonale muziek van Harry Partch (1901-1974) herleeft. Een uniek initiatief van het Nederlandse Scordatura Ensemble, dat de buitenissige instrumenten van de Amerikaanse componist met liefde heeft gereconstrueerd en herbouwd. Eerder deden dat al het gerenommeerde Duitse ensemble Musikfabrik en de Amerikaanse Newband. Nu heeft Nederland ook de beschikking over zijn eigen Partch-ensemble.
Vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw schiep Partch zijn eigen muzikale universum. Hij pionierde met een visionaire blik op de microtonaliteit door het ons bekende westerse toonstelsel in twaalf intervallen helemaal open te breken. Zo verdeelde Partch het octaaf in maar liefst 43 kleine stapjes, waardoor het klankspectrum gezuiverd werd en in minutieuze kleurenwaaiers uiteen werd gerafeld. Hoe exotisch zijn zelf gebouwde instrumenten er ook uitzagen, voor Partch stond deze caleidoscopische harmonische muziek voorop. Ondanks zijn zwervende en vaak armlastige bestaan wist Partch één van de kleurrijkste muziekoeuvres van de twintigste eeuw op te bouwen.
Het voor de gelegenheid uitgebreide, zevenkoppige Scordatura Ensemble onder aanvoering van violiste Elisabeth Smalt en zangeres Alfrun Schmid toert al een jaar met het Partch-instrumentarium door Nederland en Europa. Het zijn geen instrumenten die je even in een hutkoffer propt. Zo is er o.a. de metershoge Kithara. Een antieke harp waarvan de snaren met staafjes worden verstemd. De Kithara werd nauwgezet nagebouwd door William Lindhout. Verder vervaardigde componist Aart Strootman een fraaie kopie van de Diamond Marimba, een marimba in Partch-stemming én in de vorm van een diamant.
Op dinsdag 10 april gaf Scordatura een optreden bij De Link in Tilburg. De zeven musici presenteerden een boeket vroege Partch-liederen met een enkel instrumentaaltje. Korte liederen die je kriskras door Partch’ idioom meevoeren. Geen eenvoudige muzikale kost want de reine stemmingen van Partch slaan bij de luisteraar even de vaste grond onder de voeten vandaan. Het is even wennen aan de zeezieke harmonieën en exotische melodieën. Partch koos abrupt voor een eigenzinnige expressie, zeker in zijn vroege liederen. Een naïeve, ontwapenende klankwereld, waarin flarden folk, blues en beat poetry zijn te ontwaren. Liefhebbers van Frank Zappa en Captain Beefheart moeten zeker de oren spitsen.
In Partch’ ‘Isobel’ (1944) naar een tekst uit James Joyce’s ‘Finnegans Wake’ creëert componist Samuel Vriezen zinderende effecten op de Kithara-snaren, terwijl zangeres Alfrun Schmid met intense intonatie de tekst voordraagt. Spil van het ensemble is violiste Elisabeth Smalt die niet alleen de adapted viola bespeelt, maar ook vaardig blijkt te zijn op de Diamond Marimba. Als gastmusici maken onder anderen de Keulse fluitiste Lucia Mense en rietblazer Lucas van Helsdingen deel uit van Scordatura.
Vroeg hoogtepunt in de set was het tien minuten durende ‘Dark Brother’ (1943) van Partch. Een sombergetint werk waarbij toetsenist Reinier van Houdt flink mag uitpakken op de Chromelodeon, die onheilspellende tonen uitspuugt. Oorspronkelijk is de Chromelodeon een rein gestemd harmonium, maar voor dit reizende ensemble is uit praktische overwegingen gekozen voor een keyboard. De microtonale klanken zijn er niet minder om. Gitarist en zanger Chris Rainier dompelt zich helemaal onder in de onbestemde sfeer. Rainier bespeelt een adapted guitar, een gitaar in de Harry Partch-stemming. Als zanger mist hij helaas wat theatrale expressie, wat wel nodig is bij Partch’ excentrieke werken. In het bekende ‘The Letter’ (1950) van Partch weet Rainier zich nog het meeste in te leven. Scordatura speelt ook enkele delen uit het allervroegste sleutelwerk van Partch: ‘Seventeen Lyrics of Li Po’ (1930-33). Breekbare liedpoëzie als ijle Chinese penseelstreken die vooral zangeres Alfrun Schmid perfect weet te treffen.
Scordatura heeft ook acht componisten uit binnen- en buitenland gevraagd om kleine werken te schrijven voor het unieke Partch-instrumentarium. Van Aart Strootman (winnaar Gaudeamus Award 2017) klinkt de première ‘Small Talk’, waarin eenvoudige ritmes op de Diamond Marimba worden afgezet tegen etherisch galmende klanken op de adapted guitar van Chris Rainier. Zangeres Schmid fluit zachtjes mee met het boventonenspel. Fraaiste bijdrage komt van componiste en Concertzender-medewerker Miranda Driessen. In haar montere lied ‘These Things’ weet ze een kleurrijke, speelse draai te geven aan het Partch-idioom, waarbij er hoofdrollen zijn voor de spitse ritmes van de Diamond Marimba en een expressief uithalende zangeres Alfrun Schmid.
Het slotakkoord voor het hele ensemble mocht er ook wezen. Voor ‘Cloud Chamber Music’ uit Partch’ ’12 Intrusions’ (1946-1950) werden ook de Cloud-Chamber Bowls van stal gehaald. Glazen schalen (lampenkappen) hangen in een rek en worden als percussie-instrument bespeeld. Een ritueel werk, waarin Partch op vernuftige wijze een Indiaanse lied heeft verwerkt. Reinier van Houdt bespeelt de Cloud-Chamber Bowls en gaat er zo in op dat hij precies aan het eind één van de glazen schalen aan diggelen slaat. Partch zou goedkeurend hebben toegekeken.
De Concertzender heeft opnames gemaakt van dit concert, dat op een latere datum wordt uitgezonden. Bij De Link in Tilburg (Cenakel) vindt op dinsdag 24 april het slotconcert van dit seizoen plaats, met Ensemble Klang die het avondvullende werk ‘How to live a life’ van de Nederlandse componist Peter Adriaansz speelt, een componist van wie Scordatura in het verleden ook al werk heeft gespeeld. Zie: www.delink.nl
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
