Thea Derks begint op woensdagavond 6 maart 2019 bij de Concertzender een nieuw maandelijks programma ‘Een Os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht‘. Dit volgt op haar 4-jarige programmareeks Panorama De Leeuw. Derks: ‘Ik geef luisteraars handvatten om de eigentijdse muziek te begrijpen.’
Je bent musicoloog. Hoe/waarom is eigentijdse muziek je onderwerp geworden?
Thea Derks: ‘Ik begon mijn muzikale carrière als hoornist in de plaatselijke harmonie. Ik leerde het instrument bespelen dankzij mijn vader, die zelf tuba speelde. Terwijl ik oefende ontdekte ik een wereld aan mysterieuze klanken door met de kleppen te ratelen, harder en zachter door de buizen te blazen, of met mijn hand op het losse mondstuk te slaan. Die speelsheid werd echter niet gewaardeerd, nóten moest ik spelen.’
‘Toen ik eenmaal naar Amsterdam was verhuisd en mijn eigen popgroep Tess leidde, stuitte ik bij het componeren vaak op vraagstukken die ik niet zomaar kon oplossen. Ik volgde lessen bij Misha Mengelberg en Niko Langenhuijsen aan het Sweelinck Conservatorium en ontdekte ook De IJsbreker, die op een paar minuten lopen van mijn huis lag. Daar hoorde ik dat moderne componisten die ooit verboden klanken gewoon als muziek beschouwden. Ik ging muziekwetenschap studeren aan de Universiteit van Amsterdam en the rest is history, zoals dat heet.’
Wie zijn jouw belangrijkste componisten? Waarom zij?
‘Ik heb altijd wat moeite met dit soort vragen, want componisten zijn onvergelijkbare grootheden. Maar goed, Sofia Goebaidoelina behoort voor mij beslist tot een van de belangrijkste componisten van onze tijd. Zij heeft een fijnzinnig gevoel voor klankkleur en haar muziek heeft zo’n intense lading dat ik er telkens weer kippenvel van krijg, bijvoorbeeld in Nu altijd sneeuw voor koor en ensemble. Zij weet met inventieve speelwijzen ongekende klanken te ontlokken aan traditionele instrumenten.’
‘Maar ik kan ook intens genieten van de radicale klankwereld van Galina Oestvolkaja, ‘de vrouw met de hamer’, die bijna uitsluitend kwartnoten componeerde in een dynamiek van ppppp tot fffff. Ik hou ook van de tegendraadse humor van György Ligeti, bijvoorbeeld in Aventures/nouvelles avontures en zijn opera Le grand macabre. De aforistische, gepijnigde klankwereld van iemand als György Kurtág grijpt me keer op keer bij de strot, zoals in What is the Word.’
‘Ook de door veel van mijn collega’s verguisde Dmitri Sjostakovitsj weet mij vaak diep te raken, bijvoorbeeld in zijn Veertiende Symfonie. Lili Boulanger bewonder ik om haar imposante klankbouwwerken, die wagneriaanse grandeur koppelen aan een Russisch-weemoedig pathos. Calliope Tsoupaki paart op een geweldige manier haar Griekse wortels aan moderne compositietechnieken. En niet te vergeten Arnold Schönberg, die ons een vracht aan prachtstukken heeft nagelaten, zoals Pierrot lunaire en Erwartung. En dit is maar een heel kleine greep, er is nog zo ongelooflijk veel meer!’
Hoe komt het denk je dat veel mensen eigentijdse muziek als moeilijk ervaren?
‘Dat komt deels doordat in de periode na de Tweede Wereldoorlog compositorisch vernuft boven intuïtie en gevoel gesteld werd. Ik herinner me nog de gortdroge toelichtingen bij de op zich interessante concerten in De IJsbreker. Er werd vooral benadrukt hoe moeilijk en ingenieus het allemaal in elkaar stak, zodat je bijna vanzelfsprekend een hekel kreeg aan die muziek. Er heerste ook lange tijd de idee van who cares if you listen, naar het gelijknamige essay van de Amerikaanse modernist Milton Babbitt.’
Wat voor soort dingen vertel jij erover, zodat luisteraars het wel kunnen appreciëren?
‘Ik probeer handvatten te geven om de muziek te begrijpen. Wat was de aanleiding voor het stuk en vanuit welke visie werd het gecomponeerd. Ik laat fragmenten horen waarvan ik denk dat ze een waardevol houvast bieden om door te dringen tot de kern van de muziek. Het maakt mij niet uit welk compositiesysteem gehanteerd wordt, als de muziek maar een – voor mij – navolgbaar en invoelbaar betoog voert.’
Wat ga je bij je eerste aflevering van ‘Een os op het dak’ op 6 maart uitzenden?
‘In de eerste uitzending draai ik een Etude van Frederic Chopin, Das Buch der hängenden Gärten van Arnold Schönberg en de balletmuziek Le boeuf sur le toit van Darius Milhaud. Daarna zal ik losjes de thema’s uit mijn boekje volgen, zoals ik eerder deed in Panorama de Leeuw. Ik verwacht ook aan te haken bij actuele concerten en festivals. Ik ga zeker veel muziek van vrouwelijke componisten draaien, die nog altijd veel te makkelijk worden vergeten. Hopelijk kan ik met mijn programma mensen van hun moderne-muziek-angst bevrijden en hen overhalen concerten te gaan bezoeken met werk van levende componisten.’
Hoe lang werk je al bij de Concertzender?
‘Ik begon al tijdens mijn studie muziekwetenschap, in 1995, als radioverslaggever bij de Concertzender. Ik maakte reportages met en over Reinbert de Leeuw, Sofia Goebaidoelina, Galina Oestvolskaja en vele anderen, tot ik ging werken voor Radio 4. In 2014 keerde ik terug op mijn oude stek voor het programma Panorama de Leeuw. Het mooie van de Concertzender vind ik de vrijheid die je krijgt als programmamaker. Dat levert een enorm scala aan mooie programma’s op met de meest uiteenlopend muzieksoorten. Van heftige jazz tot oorsplijtende elektronica, van oorstrelende oude muziek tot Franse chansons en de allernieuwste muziek van levende componisten. Nog altijd word ik verrast. Ik heb sinds kort een internetradio en kan de hele wereld ontvangen, maar er is niet één zender die zoveel variatie biedt. Ik vind dat elke Nederlandse muziekliefhebber donateur moet worden.’
Door Lucie Th. Vermij
De eerste aflevering van ‘Een os op het dak’ is te beluisteren op woensdag 6 maart om 21 uur of later hier.
Over Thea Derks: zij is muziekpublicist, gespecialiseerd in hedendaagse muziek. Zij verzorgt lezingen, luistercursussen en inleidingen door het hele land, o.a. voor het Koninklijk Concertgebouworkest, TivoliVredenburg, Gaudeamus en Muziekgebouw aan ’t IJ. In september 2018 publiceerde zij Een os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht, een introductie in moderne muziek voor de geïnteresseerde leek. In 2014 verscheen haar biografie Reinbert de Leeuw: mens of melodie. In datzelfde jaar startte Derks haar maandelijkse programma Panorama de Leeuw, waarin zij losjes door de moderne muziekgeschiedenis wandelt aan de hand van leven en werk van De Leeuw. Derks schrijft ook artikelen en recensies voor o.a. Preludium en webmagazines als Theaterkrant en Cultuurpers. Zij maakt reportages en interviews voor Radio 4.
