Een nieuwe greep uit Haydns schat aan strijkkwartetten.
In Sanssouci willen we een beetje zuinig doen met onze topstukken. We willen niet in één jaar alle bekende werken erdoorheen jagen. Maar vandaag spreken we toch een van onze dierbaarste schatten aan: de strijkkwartetten van Haydn. U hoort drie kwartetten: één vroeg werk en twee late werken.
We beginnen met het kwartet in A, opus 9 nummer 6. Haydn schreef de kwartetten opus 9 in 1767, op 35-jarige leeftijd. Al heel vroeg in zijn carrière had hij de strijkkwartetten opus 1 en 2 geschreven. In die tijd was het strijkkwartet niet meer dan een uitgeklede symfonie voor strijkers. Als je geen geld of ruimte had, kon zo’n werk desnoods met vier man worden gespeeld. Maar Haydn zag er potentie in om juist voor strijkers in kamermuziekbezetting te componeren.
Toen hij opus 9 schreef, had hij twaalf jaar geen strijkkwartetten meer geschreven. Door ernaar terug te keren, werd het strijkkwartet definitief een apart genre, dat zich had afgesplitst van de symfonie.
In de jaren die volgden, liet Haydn het strijkkwartet niet los. En langzaam maar zeker werden zijn kwartetten populairder. Steeds meer mensen gingen de werken spelen – en steeds meer andere componisten gingen ook kwartetten schrijven. Elke keer als Haydn een nieuwe reeks van (meestal) zes kwartetten uitbracht, zorgde dat weer voor sensatie. En terecht, want Haydn stelde nooit teleur en vernieuwde zich elke keer weer.
In 1793 publiceerde Haydn zelfs twee reeksen kwartetten, opus 71 en opus 74. Samen staan ze bekend als de Apponyi-kwartetten. We horen vandaag kwartet opus 74 nummer 2.
Vier jaar later, in 1797, kwam Haydn met opus 76. Hoewel het niet zijn allerlaatste serie is, kunnen we dit zien als zijn testament. Deze zes kwartetten heeft Haydn nooit meer overtroffen. Ook niet in bekendheid, want bij opus 76 horen ook het Keizerkwartet (opus 76 nr. 3) en het Kwintenkwartet (opus 76 nr. 2).
Met dit laatste werk sluiten we af. Het werk dankt zijn naam aan de twee dalende kwinten die we meteen in de openingsmaten horen. De muziek in d-mineur behoort tot het modernste wat er tot die tijd geschreven was. Haydn klopt met dit werk op de poorten van de romantiek. Ook de andere drie delen mogen er zijn. Beroemd is ook het derde deel, het “Heksenmenuet”, waar de hoge strijkers een bizarre canon aangaan met de lage strijkers.
