Het Demian Kwintet

Joseph Haydn had een rage op gang gebracht rond het strijkkwartet, dat van een soort uitgeklede symfonie was uitgegroeid tot een subtiel genre dat het uiterste van de spelers vraagt en waarin de componist flink aan het experimenteren slaat. Mozart ging een stapje verder en vroeg zich af of dat ook met vijf strijkers mogelijk was. Misschien speelde mee dat Mozart zelf altviolist was, en zich graag voor de emancipatie van dit instrument wilde inzetten. Deze taak was nog niet zo gemakkelijk als hij klinkt. De westerse muziek draait om vierstemmigheid, bij een kwintet moet je oppassen dat niet steeds één van de instrumenten het vijfde wiel aan de wagen wordt. Mozart werd er gaandeweg steeds beter in; zijn rijpe strijkkwintetten staan zeker op gelijke hoogte met zijn late kwartetten.

Anton Bruckner kent u waarschijnlijk als componist van magistrale symfonieën en/of kerkmuziek. We kunnen ervan uitgaan dat hij zichzelf ook zo zag, want wat hij verder nog heeft geschreven is relatief kort en pretentieloos. Zelfs het orgel, het instrument waarmee hij Europa aan zijn voeten kreeg, bedacht hij niet met geschreven composities. Toch schreef hij een strijkkwintet. Dat danken we aan zijn invloedrijke bewonderaar Joseph Hellmersberger, die graag eens een kamermuziekwerk van Bruckners hand zou zien. Het was een flinke stap uit Bruckners comfortzone en bovendien een aanslag op zijn tijd, want componeren was voor Bruckner een kwestie van maanden of zelf jaren. Dit kwintet kwam in ruim een halfjaar klaar, tussen de vijfde en de zesde symfonie door. Brucknerkenners zullen zeker iets van zijn symfonieën erin terughoren, maar het blijft kamermuziek met de bijbehorende, voor Bruckner zo weinig kenmerkende intimiteit.