Wat kun je doen met een viool?

De viool is deel van een grote familie strijkinstrumenten, die vanouds veel vertegenwoordigers kende. Logisch dat veel componisten muziekliefhebbers niet meteen kozen voor dit kleine instrumentje met zijn ielige geluid. Liever hoorden ze de viola da gamba. Maar toen de familie Stradivarius zich ermee ging bemoeien, keerden de kansen. Voortaan was het dit type strijkinstrument dat de eh… eerste viool speelde. Voeg daarbij de grote invloed die Italiaanse muziek sowieso al had en u snapt waarom er binnen enkele decennia overal violen, altviolen en celli naar het model van Stradivarius werden gebouwd.

In dit concert horen we de viool op verschillende manieren toegepast. Heinrich Ignaz Franz von Biber, Oostenrijker en daardoor fysiek en cultureel dichtbij Italië, werd een virtuoos op het instrument. In zijn vioolsonates mocht het er nogal eens ruig aan toegaan. Eenheidsworst was hem vreemd: steeds verzon hij een nieuwe invalshoek, en of het wel volgens de regels was interesseerde hem minder. In Die Pauern Kirchfahrt laat hij boeren naar de kerk gaan. Vrolijke dansjes en ernstig gregoriaans wisselen elkaar af.

Georg(e) Muffat was een Duitser die in Frankrijk werkzaam was en desnoods als een rasechte Italiaan kon klinken. Dat deed hij vooral in zijn orkestwerken, waar meerdere van die moderne strijkinstrumenten samen spelen. Er zitten wel ‘Fransige’ dansdelen in, maar de gemiddelde luisteraar – vaak edelen die muziek bij hun feest wilden – zal toch met zijn hoofd bij het carnaval van Venetië of onder de olijfbomen van Toscane zijn geweest.

Antonio Vivaldi kent u uiteraard. Hij wás een Italiaan, en als zodanig één van de componisten naar wie men noordelijk van de Alpen luisterde. Net als Biber was hij ook violist, maar Vivaldi zoekt niet zo nadrukkelijk het experiment op. Integendeel: toen hij eenmaal zijn stijl gevonden had, liet hij die zijn leven lang niet meer los. Critici noemden hem ‘niet de componist van zeshonderd concerten, maar van zeshonderd keer hetzelfde concert.’ Intussen weten we al vele jaren dat ons dat niet hoeft te deren, als de muziek zo’n hoog niveau bereikt.

Van Bach weten we dat hij Vivaldi zeer waardeerde. Van verschillende Vivaldiconcerten maakte hij bewerkingen. Voor zijn orkestrale suites, al heel lang geliefd bij het publiek, moeten we eerder naar Muffat dan naar Vivaldi kijken. Franse dansen worden ook hier gekoppeld aan Italiaanse orkestratie. Met een subtiel perfectionisme en steeds weer de juiste keuze, tot in de kleinste details, lukt het Bach om deze feestmuziek tot een meesterwerk om te vormen, zoals alles in zijn handen tot een meesterwerk wordt. Driehonderd jaar geleden werd er bij deze muziek gepraat, gelachen en gegeten. Gelukkig zien wij de waarde ervan in en luisteren we respectvol met 100% van onze aandacht.