Genres: Eigentijdse muziek | Minimal Music
Componisten/uitvoerenden: John Adams | Mayke Nas | Steve Reich
De minimal music barst soms letterlijk uit zijn voegen van perfect afgestemde, muzikale mechanieken. Met de precisie van een Zwitsers uurwerk komen orkestrale muziekmachines tot leven, veranderen ensembles in goed geoliede radarwerken en halen solisten virtuoze toeren uit. Tijdens een concert van de NTR ZaterdagMatinee van 14 januari klonken onder de pakkende noemer ‘onstuitbare mechanieken’ twee gloednieuwe composities van minimal aartsvader Steve Reich, gekoppeld aan werk van zelfbenoemd maximalist John Adams en een première van componiste des vaderlands Mayke Nas. Ensemble Modern in het Concertgebouw Amsterdam, dan is gesmeerde perfectie gegarandeerd.
Voorafgaand aan het concert werd er reikhalzend uitgekeken naar het premièrewerk van Mayke Nas. Dat nieuwe werk laat nog even op zich wachten. Nas vertelde tijdens het inleidende gesprek dat ze het ‘centrale idee voor de compositie niet helder genoeg kon krijgen’. Gelukkig kwamen zowel Ensemble Modern en Nas er daarna snel uit. Speciaal voor deze gelegenheid turnde ze een ouder orkestwerk ‘No Reason to Panic’ (geschreven voor het Concertgebouworkest) om tot een atletisch ensemblewerk. Een korte, pakkende compositie die uiteindelijk naadloos in het geheel paste. Hollandse minimal vol klare lijnen die zo uit de Haagse School van Andriessen afkomstig lijkt. Maar Nas geeft er wel haar eigen energieke draai aan. Een venijnig stuk waarin een waterval aan stuiterende pulsen en signalen wordt ontketend door acht excellerende blazers, strijkers en een voortjakkerende piano.
Luister naar Mayke Nas.
Steve Reich en Ensemble Modern bleken in het verleden al een gedroomde match tijdens de concerten van de Zaterdagmatinee. Persoonlijk hoogtepunt was een gedenkwaardige uitvoering van ‘Music for Eighteen Musicians’ in oktober 1997, toen Ensemble Modern vergezeld werd door Reich zelf achter de vleugel. Net als toen, is nu ook Brad Lubman de aangewezen dirigent. Een specialist die met zijn ferme, afgemeten slag de ritmische horden en duivelse timing scherp in de gaten houdt. De twee nieuwe werken van Reich laten twee kanten van de inmiddels tachtigjarige componist zien. Radicale veranderingen binnen zijn klankidioom hoef je niet meer te verwachten. Reich gaat op zoek naar meer nuancering in zijn geluid. Afgaande op de titel belooft het uit 2015 stammende ‘Pulse’ een ritmische heksenketel. Niets daarvan. Het is een milde Reich, bijna sereen. Opvallend zijn de lyrische strijkers- en blazerspassages die doen denken aan de melodische rijkdom van zijn meesterwerk ‘Tehillim’. Geen slagwerkers dit keer. De puls is in handen van de pianist en basgitarist. De immer vitaal ogende Reich is er de componist niet naar om kalme, mijmerende stukken in zijn nadagen neer te pennen, maar het fraaie ‘Pulse’ komt aardig in de buurt. ‘Runner’ uit 2016 is voor een groter ensemble. Dit is Reich in vertrouwder vaarwater. Een bruisend, dansant werk met twee hels ratelende vleugels in de frontlinie. Een beweeglijk werk met een onbedwingbare stuwkracht waarin de strijkers een jachtige melodie aanheffen en twee slagwerkers voor frisse kleurnuances zorgen. Het werk is geschreven voor choreograaf Wayne McGregor en het Londense Royal Ballet. Typisch zo’n Reich-klassieker die straks door meer dansgezelschappen opgepikt gaat worden.
Luister naar Bijdetijds.
Als er één componist is die een doortimmerd, caleidoscopisch klankspektakel in elkaar kan steken is het wel John Adams. Dit seizoen staat de binnenkort zeventigjarige Adams centraal tijdens de NTR Zaterdagmatinee. Zo klinkt er een concertante uitvoering van zijn debuutopera ‘Nixon in China’ (11 februari) en gaat zijn recentere ‘Saxofoonconcert’ (6 mei). Ensemble Modern bijt zich deze middag vast in ‘Son of Chamber Symphony’ uit 2007. Een gesmaakt vervolg op Adams’ meesterwerkje ‘Chamber Symphony’ dat het Schönberg Ensemble in 1993 in première bracht. Met de uitvoering van ‘Son of Chamber Symphony’ levert Ensemble Modern een huzarenstukje af. Deze orkestrale bastaardzoon vertoont dezelfde kuren maar dan nog verder uitvergroot. Een doldwaze ode aan de tekenfilmmuziek, de ritmische gelaagdheid van Conlon Nancarrows pianolacomposities en de Amerikaanse bigband swing. In het driedelige werk weet Adams er een hitsige cocktail van te brouwen, waarbij je als luisteraar oren en hersenhelften te kort komt. Alleen het dromerige middendeel biedt enige adempauze. Een vloeiend adagio met sierlijke arabesken in de vioolpartijen die herinneringen oproepen aan de droeve passages uit Adams’ opera ‘The Death of Klinghoffer’. Ensemble Modern houdt alle lijntjes binnen het doordenderende orkestmechaniek kraakhelder en levert een spatzuivere modeluitvoering af.
Luister naar American Highways of naar Vredenburg Live.
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
