Twee symfonieën geïnspireerd op klassieke goden… of toch niet?
Haydn en Mozart zijn de stamgasten van dit programma. Hun betekenis is immens en hun muziek is behalve steengoed ook overbekend. Zelfs hun onbekende werken zijn vaak al tientallen keren opgenomen. Dus ja, met deze twee grootheden kunnen we nog jaren door.
Vandaag horen we twee symfonieën, een van Haydn en een van Mozart. De symfonie is misschien wel hét bepalende genre van de klassieke stijl. De opkomst van de symfonie (eigenlijk de ouverture van een opera o.i.d. die voor zichzelf is begonnen) hangt nauw samen met de opkomst van de klassieke stijl. De opbouw van een symfonie is precies zó dat de muziek van deze stijl het beste tot haar recht komt.
Toen Haydn rond 1750 begon met componeren was de symfonie net ontpopt. Het was toen relatief pretentieloze muziek die vooral bij feestelijke gelegenheden van rijke (meest adellijke) opdrachtgevers werd gespeeld. Haydn pakte het genre met verve op: hij zou uiteindelijk wel 107 symfonieën componeren! Toen hij ermee klaar was, rond 1800, was de symfonie onherkenbaar veranderd: het was nu een kunstwerk waarin een dramatische ontwikkeling met goed gekozen contrasten, onvergetelijke thema’s en een eindeloos verfijnde orkestratie de luisteraar op het puntje van zijn stoel hielden. Een model dat andere componisten alleen maar konden navolgen. Strik eromheen, niets meer aan doen, zó hoort een symfonie te zijn.
We hebben in dit programma gekozen voor Haydns 43e symfonie. Het stuk stamt uit 1770 of 1771. De bijnaam “Mercurius” komt niet van Haydn zelf en het is ook niet bekend waarop hij slaat. “Merkur” was de bijnaam voor Haydns marionettenopera Philemon und Baucis. Nu gebruikte Haydn inderdaad vaak een symfonie als ouverture voor zijn marionettenopera’s, maar voor deze heeft hij zijn 50e geschreven. Het blijft dus giswerk.
Na Mercurius gaan we naar Jupiter. De Jupiter-symfonie van Mozart is diens laatste symfonie. Traditioneel draagt deze het nummer 41. Voor Mozart was de symfonie niet zo belangrijk als voor Haydn. Hij hield zich vaak tijdelijk met het genre bezig, als hij een opdracht binnenkreeg, en liet het dan weer jarenlang links liggen. Zodoende kunnen we zijn symfonieën vrij gemakkelijk indelen. Nummer 41 vormt, samen met de 39e en de overbekende 40e symfonie, duidelijk een drieluik. Binnen de symfonische vorm van Haydn (want zelfs een genie als Mozart ontkomt niet aan diens invloed) verkent de componist verschillende, vaak tegengestelde mogelijkheden. Hoewel Mozart anno 1788 niet kon weten dat dit zijn laatste drie symfonieën werden, kunnen we het drieluik heel goed als een testament zien.
De bijnaam “Jupiter” is ook hier weer door een ander verzonnen, en ook hier is de aanleiding onbekend. We kunnen ons er echter wel wat bij voorstellen. De symfonie straalt in alles majesteit uit, en naast de sombere 40e symfonie is nummer 41 een wonder van licht en transparantie.
Uitvoerenden
The English Concert o.l.v. Trevor Pinnock (Haydn)
Academy of Saint-Martin-in-the-Fields o.l.v. Neville Marriner (Mozart)
