Oorgetuige #15. Aan de vooravond. ‘Alles ter nagedachtenis aan jou…’, Russische muziek van de twintigste eeuw. De onrust in Rusland was nooit meer verdwenen sinds Bloedige Zondag en de nederlaag tegen Japan in 1905 bij Port Arthur. De grote schrijver Leo Tolstoj stierf in november 1910 op 82-jarige leeftijd. Twee monumentale werken van Aleksandr Skrjabin en Georgi Sviridov, op gedichten van Aleksandr Blok, markeren aan de vooravond het einde van een tijdperk.
Aleksandr Skrjabin was volgens vriend en biograaf Leonid Sabanéjev vanaf 1906 ‘klinisch waanzinnig’, vertelt Elmer Schönberger: “De tweede, terminale fase was synthetisch: een wereldbeeld gebaseerd op de ‘theorie der correspondenties’ en derivaten daarvan zoals de ‘harmonie der sferen’, de ‘universele analogie’ en de ‘universele vibratie’.” “Als Skrjabin kind van zijn tijd was, dan ook het extreemste: zijn roeping was persoonlijk de wereld te verlossen. Aan die roeping gaf hij gestalte door in de laatste tien jaar van zijn leven alles ondergeschikt te maken aan […] de mystieke enscenering van apocalyps en wedergeboorte, zijn magnum opus. Het Mysterium zou eindigen in de totale destructie van de wereld, of […] culmineren in een toestand waarin iedereen en alles anders zou zijn.”
Het megawerk, dat zeven dagen zou duren, moest opgevoerd worden aan de voet van de Himalaja. Klokken die van de wolken neerhingen zouden het publiek bijeenroepen, het ochtendgloren zou steeds een prelude zijn, de avondschemering de coda en parfum die op de muziek was afgestemd zou het publiek in de juiste stemming brengen. “Een laatste restje werkelijkheidszin deed de componist echter besluiten zich voorlopig te beperken tot een Voorbereidende Handeling.” Verder dan 72 pagina’s met schetsen zou Skrjabin ook niet komen voor hij werd teruggehaald naar het Al. Componist Aleksandr Nemtin co-construeerde deze Voorbereidende Handeling.
Met zijn gedachten nog geheel bij zijn Mysterium, kreeg Skrjabin in april 1915 een bloedvergiftiging als gevolg van een gezwel aan zijn lip. Hij overleed hieraan op 27 april. De begrafenis van de meest bizarre componist uit de muziekgeschiedenis had plaats in stromende regen. Zijn kist werd gedragen door Sergej Rachmaninov, Sergej Tanejev en twee ooms. Bij die gelegenheid liep Sergej Tanejev een longontsteking op, waaraan hij in juni van datzelfde jaar overleed.
Tijdgenoot Arthur Lourié: “Skrjabin was een van de laatste kunstenaars voor wie de ziel van de muziek ook de ziel was van de humanistische cultuur. Dit hield na hem op en lange tijd was de kunst haar humanistische betekenis kwijt en gewijd aan totaal andere doelstellingen.”
Toen, op een dag in de zomer van 1914, “waren we opeens honderd jaar ouder geworden,” schreef dichteres Anna Achmatova, “en dat gebeurde in één enkel uur.” Geen dichter heeft deze kanteling sterker aangevoeld en ook verwoord dan Aleksandr Blok.
Componist Georgi Sviridov, die in 1915 werd geboren, werkte twintig jaar aan Petersburg, een ‘vocaal poeem’, op teksten van Aleksandr Blok uit de periode tussen 1902 en 1914, het begin van de de Grote Oorlog, wat later de annalen in zou gaan als de Eerste Wereldoorlog.
De negen gedichten heten ‘Weerhaantje’, ‘Gouden riem’, ‘Bruid’, ‘Stem in het koor’, ‘Ik zit vastgenageld aan de tap’, ‘De wind kwam van ver’, ‘Petersburgse liedje’, ‘Wie geboren is in duistere jaren’ en ‘Onze Lieve Vrouwe in de stad’. Sviridov droeg dit werk op aan bariton Dmitri Chvorostóvski en pianist Michajl Arkádjev.
1. Aleksandr Nikolajevitsj Skrjabin (1872-1915), Mysterium – Voorbereidende Handeling (1914). Ljoedmila Jermakova, piano, Ostankino Radiokoor en het Russisch Staatssymfonieorkest o.l.v. Igor Golovtsjin.
Triton 17 001
2. Georgi Vasiljevitsj Sviridov (1915-1998), Petersburg – a vocal poem (1995).
Dmitri Chvorostóvski, bariton, Michajl Arkádjev, piano.
Delos DE 3311
