Zij werd tweehonderd jaar geleden geboren: Clara Schumann. Zij was niet alleen maar ‘de vrouw van Robert Schumann’: zij was een van de leidende musici in het negentiende-eeuwse Duitse muziekleven. Op zondag 31 maart speelt de Van Swieten Society in de Waalse Kerk in Amsterdam het concert ‘Clara de geniale weduwe’. Concertzender maakt er een opname. Sopraan Francine van der Heyden, die daar haar liederen zingt vertelt.
Van dit optreden is een opname gemaakt.
Waarom dit programma over Clara Schumann?
‘In 2019 is het tweehonderd jaar geleden dat Clara Schumann werd geboren – als Clara Josephine Wieck. Clara is een bijzondere dame die gezien haar vele talenten zeker aandacht mag krijgen: wonderkind, concertpianiste, echtgenote en steun en toeverlaat van Robert Schumann, uitgeefster van Roberts composities, kostwinner van een gezin met zeven kinderen, voornaamste promotor van het werk van Johannes Brahms, pianodocente.’
‘Clara had muzikale ouders, haar moeder Mariana speelde piano en zong. Haar vader, Friedrich Wieck, werd een succesvolle pianodocent. Hij onderrichtte ook zijn eigen kinderen en vooral bij zijn dochters Marie en Clara leidde dit tot succes. Clara gaf – aangemoedigd door haar vader – als jong meisje al concerten en gold als wonderkind. Zij zou daadwerkelijk een grote carrière als concertpianiste tegemoet gaan. Clara componeerde ook. Veel werken voor piano, pianotrio, liederen, werken voor koor en enkele concerten.
En hebben jullie het programma de titel ‘De geniale weduwe’ gegeven?
‘Na de dood van Robert Schumann componeerde Clara niet meer, wel bleef zij concerten geven en de kost verdienen voor haar gezin, aangezien Robert na een aantal moeizame jaren in 1854 geestelijk instortte en opgenomen werd in kliniek. Hij zou er twee jaar later overlijden. Vandaar de titel van ons programma: Clara, de geniale weduwe.’
‘Clara heeft Robert maar liefst 40 jaar overleefd en in die 40 jaar was zij razend actief als musicus, zorgde zij voor de uitgave van ongepubliceerde werken van Robert, bekommerde zij zich om haar kinderen en zette zij zich in voor Johannes Brahms. Brahms op zijn beurt stond Clara bij en was haar en de kinderen toegewijd, hij was peetoom van Felix Schumann. Het moet gezegd dat Clara zich liet helpen door weldoeners en door haar oudste dochters. Maar dan nog, zij werkte geëmancipeerd en gedreven.’
Wat fascineert je het meest aan Clara?
‘Het is fascinerend om te zien hoe succesvol zij als concertpianiste is geweest. In diverse Europese steden kreeg zij laaiend enthousiaste recensies naar aanleiding van haar virtuoze spel. Zij is daardoor in dat opzicht te vergelijken met Liszt en Chopin. Zij promootte tijdens haar vele concerten het werk van haar man Robert maar ook van vrienden als Felix Mendelssohn, Johannes Brahms en Frédéric Chopin.’
‘Als componiste was zij veel minder zelfverzekerd. Vandaar dat zij geen eigen composities uitvoerde tijdens haar vele concerten. Tegenwoordig wordt haar werk graag gehoord, maar ze verdient het heus vaker geprogrammeerd te worden. Haar klavierkwaliteiten zie je terug in de
mooie pianopartijen. De behandeling van de gedichten van Rückert, Heine en Rollet in haar liederen is soepel. Als zangeres ervaar ik haar tekstbehandeling als natuurlijk en lyrisch. De souplesse overheerst überhaupt waardoor naar mijn mening haar virtuositeit meesterlijk wordt ingezet in haar composities.’
Jullie noemen het programma ‘een soiree bij Clara Schumann thuis’. Vertel?
‘De liedkunst was ten tijde van Clara’s concerten veelal een praktijk in huiskamers en salons, zoals dat lange tijd het geval was geweest. Mensen ontmoetten elkaar, legden een kaartje, lazen elkaar voor en luisterden naar muziek. Zanglustigen zongen een lied en begeleiden zichzelf daarbij. Na Mozart en Beethoven was het vooral Franz Schubert die de liedkunst tot een hoger niveau bracht. Vandaar dat er voor zijn meesterlijke Erlkönig aanvankelijk geen uitgever te interesseren was: te moeilijk die pianobegeleiding om tijdens een soirée te spelen door een amateur. Langzamerhand werden liederen ook wel uitgevoerd op de concertpodia en spreken we van “de liedkunst”.
In dit programma spelen wij werken voor piano, pianotrio en laten we liederen horen van Clara natuurlijk, maar ook van Robert Schumann, Johannes Brahms en Joseph Joachim. We spelen het nu vier keer, maar wie weet kunnen we het nog wel eens hernemen.’
Hoe is het met de waardering van Clara Schumann heden ten dage?
‘In onze tijd krijgt Clara zeker erkenning, maar ook kritiek. Die gaat dan vooral over haar rol als echtgenote en moeder. Zij zou haar man Robert in de steek hebben gelaten in de kliniek, evenals haar zoon Ludwig, die maar liefst 30 jaar in een gesticht zou verblijven, zonder zijn familie nog te ontvangen. Ook de andere kinderen van de Schumanns hadden het zwaar. Eugenie was ziekelijk en stierf als jonge moeder, Ferdinand was verslaafd aan morfine. Felix werd als artistiek talent te licht bevonden en mocht niet naar het conservatorium noch serieus als dichter aan de slag. Oudste dochter Marie was en bleef eeuwig steun, toeverlaat en assistente van haar moeder. Het oordeel hierover moeten we denk ik matigen door ons begrip over de mores van een andere tijd. Artsen ontraadden Clara het bezoeken van Robert en Ludwig. Het zou hen onrustig maken. Tegelijkertijd is Clara een kind van gescheiden ouders, vrouw van een psychiatrische patiënt en als jonge vrouw wel kostwinner van een gezin van zeven kinderen. Zwanger en wel concerten geven viel haar zwaar en na thuiskomst van weer een lange concertreis sprak zij in haar dagboek uit hoe fijn het is om weer bij de kinderen te zijn en ook schreef ze hoe heerlijk het is samen vakantie te hebben. Het zal niet makkelijk voor haar zijn geweest om het leven op koers te houden. Waar gehakt wordt, vallen spaanders…’
Door: Lucie Th. Vermij
Op zondag 31 maart om 15u speelt de Van Swieten Society in de Waalse Kerk in Amsterdam het concert ‘Clara de geniale weduwe’. Concertzender maakt er een opname.
Kaarten: € 23,50
Informatie
Over Francine van der Heijden
Sopraan Francine van der Heijden studeerde in Maastricht Den Haag en London. Zij verwierf bekendheid door opnames van diverse operarollen en concert-arias van Mozart onder leiding van Jed Wentz en Ed Spanjaard. Haar eerst-uitvoering èn opname van Felix Mendelssohns çoncertaria ‘Infelice, ah ritorna età dell’oro’ voor Claves Records was een première naar aanleiding van de herontdekking van dit werk, eind jaren negentig. Zij nam een cd op met liederen van Felix Mendelssohn en zijn zusje Fanny voor het Zwitserse label Claves en ontving hiervoor een prijs van de Zwitserse radio. In 2017 verscheen haar cd Schubert, fern und nah, waarop Schuberts liederen in zowel authentieke als moderne uitvoeringen te horen zijn. Diverse musici, zoals Bart van Oort, Remy van Kesteren, Dirk Luijmes en Frank van den Brink, namen deel aan deze persoonlijke en in Duitsland positief ontvangen cd-opname: Höreindruck ist durch die Wahl unterschiedlicher Instrumente sehr lebendig abwechslungsreich. Es kommen Hammerflügel, auch ein moderner Konzertflügel, Gitarre und Klarinette als Begleitinstrumente zum Einsatz. Es wird hier sehr schön musiziert. (Das Opernglass juni 2018).
Over de Van Swieten Society
De Van Swieten Society is een collectief van instrumentalisten met een passie voor muziek uit de klassieke en vroeg-romantische periode. Naast meesterwerken uit de periode tussen Bach en Schumann spelen zij graag onbekendere werken van vergeten meesters. Dat leidt tot verrassende programma’s met soms spectaculair ‘nieuw’ repertoire. De Van Swieten Society speelt op authentieke instrumenten en verdiept zich in uitdrukkingsmogelijkheden uit de tijd waarin de stukken geschreven werden. De programma’s worden uitgebreid beschreven en toegelicht tijdens de concerten.
