Zimbabwaanse M'bira, deel 1 wordt uitgezonden op 8 november van 22:00 – 23:00 en wordt herhaald op zaterdag 16 november van 23:00 – 00:00 uur.
M'bira uit Zimbabwe
Het principe is zo simpel: een houten plank waarop lamellen bevestigd zijn die met twee duimen en één wijsvinger in beweging gebracht worden. Toch weet dit instrumentje overal ter wereld harten te veroveren met haar bijzondere klank, polyfone ritmes en kenmerkende structuur. In deze uitzending van Mariama besteden we aandacht aan de mbira.
Dit instrument komt vooral in het zuiden en zuidoosten van Afrika voor, en kent verschillende namen, maten, vormen, stemmingen en repertoire. De Mbira Dva Vadzimu is het meest bekend. Dit type heeft ongeveer 28 lamellen in drie rijen, en kent verschillende stemmingen. Het instrument wordt versterkt door een kalebas, hoewel deze met elektronische versterking ook vaak achterwegen wordt gelaten. De karakteristieke ruis wordt veroorzaakt door stukjes metaal, of kroonkurken, die op het instrument, en de kalebas, bevestigd zijn. De mbira wordt meestal begeleid door de hoshos (shakers)
De mbira is een belangrijk onderdeel van de cultuur van de Shona. Van oudsher geloven zij namelijk dat de mbira hen in staat stelt met de voorouders te communiceren. Tijdens traditionele ceremonies, bira’s genoemd, wordt een medium in trance gebracht door de muziek van de mbira. Naast deze traditionele functie, maakt het instrument al decennia lang deel uit van verschillende vormen van populaire muziek in Zimbabwe. De traditionele muziek heeft daarbij de modernere vormen gevoed.
Thomas Mapfumo:
In deze uitzending van Wereldmineralen wordt de mbira van verschillende kanten belicht. Op het programma staan bijvoorbeeld mbira-groepen zoals Mbira Dze Narira en de Nyemako Mbira Crew, maar ook een buitenlandse band als Monoswezi. Grote namen als Dumisani Maraire en Ephat Mujuru, die de traditionele mbira-muziek naar de VS brachten komen voorbij, en natuurlijk Thomas Mapfumo, die de mbira-muziek op een internationaal podium bracht.
In de periode rond de burgeroorlog in Zimbabwe (destijds Rodesie) in de jaren 70’ werd Mapfumo wereldwijd bekend met zijn strijdliederen, de Chimurengasongs. Hij arrangeerde traditionele mbira-stukken voor de elektrische gitaar en creëerde zo populaire mbira-muziek.
De mbira werd een internationaal symbool van de strijd tegen het witte regime. In 1980 werd het regime afgezet en werd Zimbabwe een onafhankelijke staat onder leiding van Mugabe’s ZANU-PF. Kunst en cultuur van de Shona werd door deze regering volop gestimuleerd. Ruim 30 jaar later is er veel veranderd. De inmiddels 67-jarige Mapfumo leeft tegenwoordig in ballingsschap in de VS. Zijn album Rise up, wordt niet op de radio gedraaid in Zimbabwe. U hoort van deze cd het nummer Mukadzi Wangu, wat “Mijn Vrouw” betekent. Het gaat over een vrouw die eenzaam is omdat haar man overzees geld probeert te verdienen voor zijn gezin.
'Ambuya' Stelle Chiweshe:
Naast Thomas Mapfumo en Dumisani Maraire hoort u deze uitzending nog een absolute beroemdheid: Stella Chiweshe.
Door jonge mbira-spelers ook wel liefkozend “ambuya” oftewel “oma” genoemd. Hoewel er tegenwoordig volop vrouwelijke spelers zijn, werd de mbira van oudsher door velen als een instrument voor mannen beschouwd. Stella rekende af met dit idee en werd wereldwijd beroemd. We draaien van haar cd Double Check het nummer Vano Vaka Vopera.
Chiwoniso Maraire:
Wellicht opende Stella de weg voor vrouwen als Chiwoniso Maraire, van wie u in deze uitzending het nummer Matsotsi hoort. De dochter van Dumisani Maraire werd geboren in de Verenigde Staten maar keerde terug naar het land van haar ouders, waar ze een belangrijke vertegenwoordiger van de mbira werd. Met haar eigen stijl, die varieerde van traditioneel tot heel modern was ook zij een pionier. Tot verdriet van velen overleed Chi afgelopen zomer op 37-jarige leeftijd. Wereldmineralen besteedde een uitzending aan haar muziek.
De laatste decenia heeft de mbiramuziek zich ontwikkeld en heeft het instrument op verschillende plaatsen in de wereld betekenis gekregen. Dat de mbira een instrument van de wereld is wordt wel bewezen door de Noorse band Monoswezi. Hun jazzy mbira-sound heerft namelijk wortels in Scandinavie, Mozambique en Zimbabwe. Van deze band draaien we het nummer Kuenda Mbire: een arrangement van een traditioneel stuk.
Deze uitzending wordt afgesloten met het stuk Noah, van Garikai Tirikoti. Niet alleen is deze man een begenadigd muzikant met leerlingen uit heel de wereld, ook is hij een bekend mbira- maker. Studenten uit Zimbabwe, Groot Brittannië, Japan en Nederland spelen op instrumenten van zijn hand. Alle mensen houden van het geluid van de mbira, zegt Stella Chiweshe:
The gentle mbira timbre is closely related to the sound of water, something that is familiar to all people, and therefore the mbira is instantly memorable and comforting. It is a total form of therapy in itself." (Stella Chiweshe).
