Calefax – Ockeghem Nancarrow

Het Calefax Rietkwintet put zich al jaren uit in repertoire voor houtblazers en saxofoon. Vaak laten ze nieuw werk voor zich schrijven, maar nog vaker spelen/arrangeren ze bestaande muziek. Daarbij kennen ze weinig taboes. Niet alleen speelt het vijftal alles wat ze goed bij hun instrumenten vinden passen, ze schrikken er ook niet voor terug om alles naast elkaar in een concert te spelen.

Zo horen we hier een mis van de vijftiende-eeuwse componist Johannes Ockeghem (ca. 1410-1497) en muziek van de twintigste eeuwse avantgardist Conlon Nancarrow (1912-1997). De een schreef hemelse koorklanken, de ander hels geratel. Als je ze bij elkaar zou zetten, zouden ze heus wel even ruzie krijgen.

Maar deze ruzie zou snel worden bijgelegd. De beide componisten hadden namelijk veel gemeen. Allebei waren ze technisch zeer begaafd en geneigd tot het schrijven van extreem complexe muziek. Ockeghem schrijft in zijn Missa prolationum vier keer dezelfde melodie voor. De zangers hebben haar alleen wel alle vier in een andere maatsoort te zingen, waardoor er een soort canon ontstaat. Om dat goed te laten klinken, moet je van goeden huize komen. En om het te zingen ook!

Conlon Nancarrow schrijft ook proportiecanons. Naarmate de melodie hoger wordt, moeten er meer tonen klinken, en andersom, aangezien hogere tonen korter over hetzelfde aantal trillingen doen dan lagere. Klinkt logisch, maar het resultaat is bijna niet uit te voeren. Daarom maakte Nancarrow al vroeg gebruik van de pianola; hij besteedde desnoods jaren aan het uitsteken van één compositie. Met de computer zou hij wonderen hebben gedaan, maar ook het Calefax Rietkwintet is niet voor een kleintje vervaard. Gevijven spelen zij de onspeelbare pionala-etudes in een handomdraai, zonder zich een moment te storen aan de onmenselijk moeilijke maatverhoudingen.