Haydn blonk niet alleen uit in de symfonie en het strijkkwartet, maar ook in het pianotrio.
Het pianotrio was in de klassieke tijd een nieuw genre. Anders dan het strijkkwartet, dat wel duidelijk op professionele musici en een kennerspubliek was gericht, was het pianotrio vooral voor de amateurmarkt bedoeld. De piano (of een ander klavierinstrument, bijvoorbeeld het klavecimbel) domineert het muzikale gebeuren, de viool speelt vooral de hoofdlijnen van de melodie mee en de cello versterkt alleen de baslijn. Dit heeft twee voordelen: ten eerste hoeft alleen de pianist echt een beetje gevorderd te zijn, ten tweede kun je het stuk desnoods ook met zijn tweeën of alleen spelen.
Zulke amateurmuziek was vooral bedoeld voor de spelers en niet voor een eventueel publiek. Maar wanneer een componist als Haydn een pianotrio schrijft, wordt het nooit saai. Altijd bevat schijnbaar eenvoudige muziek die ene vonk van zijn genie, altijd zitten er haken en ogen aan de zwierige melodielijnen waarmee hij de aandacht van de luisteraar trekt.
We horen in dit programma drie-en-een-half pianotrio: drie volledige en één later ontdekt triodeel. Eerst horen we een trio uit zijn vroege periode. Haydn probeerde toen in Wenen als vrijgevestigd componist de eindjes aan elkaar te knopen. Geen gemakkelijke opgave, en schrijven voor de markt was geboden. Logisch dus dat de jonge Haydn veel pianotrio’s schreef.
In zijn middenperiode kwam Haydn in dienst bij het vorstelijke geslacht Eszterhazy. Hier hoefde hij geen commerciële muziek te schrijven. Jarenlang liet hij het pianotrio links liggen, maar in 1772 waagde hij zich toch eenmalig aan dit genre. Ook dit stuk horen we vandaag.
In 1790 ging Haydn uit dienst bij het vorstelijk hof en werd hij weer vrijgevestigd componist. Sindsdien was er veel veranderd. Haydn was wereldberoemd en hij hoefde geen grote concessies meer te doen aan de smaak des volks, of rekening te houden met beginnersniveau. Hij ging nu weer volop pianotrio’s componeren, maar deze keer waren ze een stuk ambitieuzer. De viool gaat de muzikale dialoog met de piano aan, en zelfs de cello krijgt nu en dan een stukje solo. Beroemd werd Haydns Zigeunertrio, zo genoemd naar de Hongaars gekleurde muziek in het slotdeel.
De trio’s in dit programma worden allemaal uitgevoerd door het Beaux Arts Trio. Hun opname van Haydns complete pianotrio’s is veel geprezen en geldt nog steeds als het referentiepunt voor alle andere uitvoeringen.
Afspeellijst
1. Trio in C, Hob. XV:C1
2. Triodeel in D, Hob. deest
3. Trio in F, Hob. XV:2
4. Trio in G, Hob. XV:25 (“Zigeunertrio”)
