De componist van de Franse Revolutie – tegen wil en dank?
Muziekstijlen komen nooit zomaar uit de lucht vallen. Er zit altijd een sociaal verhaal aan vast dat ervoor zorgde dat nu juist die muziek op dat moment zoveel succes behaalde.
Het verhaal achter de klassieke stijl is de Verlichting. In de barok lag de macht bij kerk en koning. Muziek behoorde aan hun toe, en moest hun macht verbeelden. Zeker kerkmuziek mocht best een beetje ingewikkeld zijn. Maar onder invloed van nieuwe ideeën veranderde de opvatting over kunst. Muziek moest vooral begrijpelijk zijn, liedachtig, en ingewikkelde dingen als fuga’s waren uit den boze.
Dan nog was de vraag aan wie de Verlichting toebehoorde. Moesten de oude machthebbers de nieuwe plannen gaan doorvoeren? Of moest de macht helemaal bij de burgers liggen? De hele klassieke periode werd muziek een speelveld tussen adel en burgerij. Componisten voeren er wel bij, want een publiek dat voorheen geen geld aan kunst uitgaf – de gegoede burgers – besteedde er nu schatten aan.
In 1789 brak in Frankrijk de Revolutie uit. Daarmee was die discussie in elk geval beslecht. De macht behoorde nu helemaal aan de burgers. Een van de grootste componisten van het nieuwe regime van Étienne-Nicolas Méhul (1763-1817). Onder het ancien régime had hij al voorzichtig naam gemaakt, maar nu schreef hij hymnes voor diverse feest- en gedenkdagen. De Hymne à la raison is geschreven voor de Cultus van de Rede, een atheïstische “godsdienst” die onder de Jakobijnen aan het volk werd opgelegd. De Hymne de guerre (1794) gedenkt de oorlog die de zuidelijke en noordelijke Nederlanden aan het Franse bewind zou onderwerpen. In de Hymne du 18 fructidor en Hymne du 9 thermidor herkennen we data van de nieuwe Republikeinse Kalender. Zulke feesten namen de plaats van heiligendagen in.
Naast deze revolutionaire muziek horen we ook delen uit zijn opera Joseph. Opera was in Frankrijk, zeker in Parijs, een vermaak voor alle standen en gezindten. Daar kon je uitstekend propaganda mee maken. Joseph voert in deze opera de joden uit Egypte en moet daarvoor de wrede farao trotseren. Dit soort verhalen hoorde het nieuwe regime graag.
Maar Méhul schreef ook instrumentale muziek. Uit zijn vroege periode horen we een pianosonate. Interessanter en ambitieuzer is zijn Eerste symfonie, een werk dat de laatste decennia steeds vaker is opgenomen.
Afspeellijst
1. Joseph: ouverture en aria “Champs éternels”
2. Hymne de guerre (1794)
3. Le 18 fructidor
4. Hymne du 9 thermidor
5. Hymne à la Raison
6. Pianosonate nr. 1 in D
7. Symfonie nr. 1 in g
Uitvoerenden
Radio Symphonie Orchester Wien o.l.v. Michael Halász (Joseph, ouverture)
Léopold Simeneau (tenor), Radio Symphonie Orchester Berlin o.l.v. Paul Strauss (Joseph, “Champs éternels”)
Blaasoctet Les Jacobins (2-5)
André Raynaud (fortepiano) (6)
Rheinische Philharmonie o.l.v. Jorge Rotter (7)
